Swertz-Ekker

Uit FamilieWiki
(Verschil tussen bewerkingen)
Ga naar: navigatie, zoeken
(→Vlucht naar de Biesseltsebaan)
(→Jeugd van Jan Swertz)
 
(1.291 tussenliggende versies door één gebruiker worden niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
 +
{| style="color: black; background-color: #ffffcc;" width="100%"
 +
|Over Elizabeth Ekker, "Bob" genoemd, haar man de chirurg Jan Swertz, en hun dochters in het zorgeloze vooroorlogse Den Haag. Hoe de nonconformistische Bob tegen de mores in  met een katholiek huwt en moet 'omscholen' van geloof. Drie dochtertjes die opgroeien met een zorgzame kinderjuf en een forse Hongaarse dienstmeid.
 +
|En dan obstinate Gien die Wilhelmina omver fietst en op olifanten klimt. Hoe het gezin meeverhuist als Jan moet kuren in Nijmegen maar bezwijkt aan zijn TBC. Ondanks de nakende oorlog zijn er leuke "agro-vakanties" met alle neefjes en nichtjes van de Ekker-kant. Van de vlucht in aller ijl 's nachts uit een brandend huurhuis naar Kees, de knecht van oom Gijs die ondergedoken is.
 +
|En dan het tragisch overlijden van Bob, getroffen door een geallieerd projectiel terwijl ze het altaarlinnen voor een Anglicaanse ''Chaplain'' wast. Hoe de drie meisjes, kinderen en wees, dagenlang moeten schuilen in de kelder met alleen appelmoes, en over de opvang na de oorlog door een katholiek gezin na een oproep in de kerk.
 +
|}
  
−
=='''Jeugd van Bob Ekker'''==
+
{| style="color: black; background-color: #ffffcc;" width="100%"
 +
|Zie gerelateerde pagina's in [[:Category:Ekker-Rijshouwer en kinderen|Categorie Ekker-Rijshouwer en kinderen]]
 +
|}
  
−
Elizabeth Frederika (Bob) Ekker werd geboren op 1 juni 1901 in Den Haag. Haar ouders kwamen oorspronkelijk uit het Oosten van het land. Haar moeder Regina Rijshouwer (1869) kwam uit Zutphen, haar vader Derk Willem Ekker (1863) uit Hengelo. Beiden kwamen uit patriciërsfamilies. Haar grootmoeder van moeders kant en haar tante Hetty heetten van Vollenhoven, haar grootmoeder van vaders kant heette Stork. Haar ouders vestigden zich in ?? in Den Haag. Haar vader was ‘geneesheer’; eerst huisarts en daarna keel-, neus- en oorarts. Ze zijn in Utrecht (?) getrouwd. Elizabeth was de jongste van vier kinderen. Zij had twee broers (Coos en Henk) en een zuster (Wil).  Elizabeth werd eerst ouderwets Bets genoemd, maar ging verder door het leven als Bob, wellicht vanwege haar nonconformistisch karakter.
 
  
−
<gallery widths=250px heights=250px>
+
[[File:Swertz_ekker_trouwen_v4.jpg|500px|thumb|Het bruidspaar Ekker-Swertz komt uit het huis van de ouders Ekker (Den Haag, 1927). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.]]
−
File:1903 Bob Ekker met Moeder.jpg|Bob Ekker met Moeder
+
−
File:1901 Geboorte akte Elisabeth Ekker.jpg|Geboorteakte Bob Ekker
+
−
</gallery>
+
  
−
=='''Kennismaking en trouwen met Jan Swertz'''==
+
{| class="wikitable" style="float:right; style= "text-align: center"
 +
|colspan="2"|'''Afstamming: hoe de families in elkaar oplossen naar boven toe'''
 +
|-
 +
|colspan="2"|[[Haan_de-Swertz|''De Haan-Swertz'']]
 +
|-
 +
|colspan="2"|[[Swertz-Ekker|''Swertz-Ekker'']]
 +
|-
 +
|[[Swertz-Armee|''Swertz-Armee'']]
 +
|[[Ekker-Rijshouwer|''Ekker-Rijshouwer'']]
 +
|}
  
−
Joannes Maria Antonius (Jan) Swertz werd geboren op 5 april 1897 in Utrecht. Zijn enige en jongere broer Karel (1899) is in Amsterdam geboren. Bijzonder te vermelden is dat de studie van zowel Jan als zijn broer Karel betaald werd door oudoom Karel. Jan Swertz had medicijnen gestudeerd in Utrecht en kwam rond 1920 bij zijn toekomstige schoonvader Ekker werken in het Rooms Katholieke Ziekenhuis Johannes de Deo (‘Westeinde’) in Den Haag. Daar leerde hij Bob Ekker kennen , die haar vader hielp in het ziekenhuis. Jan Swertz bekwaamde zich in chirurgie en hield praktijk in het ziekenhuis, hoewel ‘voorname’ patiënten wel thuis werden ontvangen voor consult. Een slager aan de Schenkweg was zo tevreden met zijn operatie dat hij zijn twee kinderen Bob en Jan noemde, naar onze ouders.
+
Deze pagina beschrijft Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (1901), haar echtgenoot Joannes Maria Antonius (Jan) Swertz (1897), hun huwelijk en hun gezin.
  
−
Bob Ekker en Jan Swertz trouwden op 27 juli 1927 in Den Haag. Haar broer Coos en zijn oom Franciscus  (wie is dat?) waren getuigen.Toen Jan solliciteerde naar de functie van chirurg in het Westeinde, eiste de bisschop, bestuurslid van het ziekenhuis, dat Bob zich na een aantal godsdienstlessen tot het katholieke geloof zou bekeren. Zij had daar geen probleem mee en Jan werd aangenomen. Bob kreeg godsdienstles van- en werd uiteindelijk gedoopt door Toon Ramselaar, een priester die bekend was vanwege zijn werk voor de verkennerij in Den Haag. Hij was door Jan geopereerd en met hem bevriend geraakt. De stap van Bob om van Christelijke huize te trouwen met een Rooms-Katholieke man, ging destijds tegen de heersende mores in. Bob was echter wars van conventies. Hoewel ze het nieuwe geloof moest omarmen bleef ze kritisch op zaken als aflaat en ‘al die heiligen’. Haar dochters zeiden gekscherend dat ze maar ‘half katholiek’ was.
+
==Jeugd van Jan Swertz==
  
−
<gallery widths=250px heights=250px>
+
[[File:1915 eindexamen HBS Jan Swertz.jpg||thumb|475px|left|Eindexamenklas A uit 1915 van de Rijks-HBS Gouda; tweede van rechts is Jan Swertz, ca. 18 jaar oud. Vierde van links staande is medeleerling [https://nl.wikipedia.org/wiki/Toon_Ninaber_van_Eyben A.C. (Toon) Ninaber van Eyben], later een bekend glazenier en kunstenaar. Verder nog medeleerlingen J.W. Smit, M.W. Oosterling, Th. Ruys, J. van der Graaf, A.J. Heynen, C.B. Kunst, H.W. Jager, W.C. Overeynder, docent  A. van Vreuming, en direkteur S.S. Hoogstra.]]
−
file:1927 Trouwen Bob Ekker en Jan Swertz.jpg|Het bruidspaar komt uit het huis van grootouders Ekker in de Coenstraat-Den Haag
+
−
file:1927 Juli Huwelijk Bob Ekker en Jan Swertz.jpg|Huwelijkakte Bob Ekker en Jan swertz
+
−
</gallery>
+
  
−
=='''Gezin Swertz voor de oorlog in  Den Haag'''==
+
'''Joannes Maria Antonius (Jan) Swertz''' is geboren op 5 april 1897 in Utrecht, waar ook zijn enige en jongere broer [[Swertz-Verlinden|Carel]] (1899) is geboren. Hun ouders zijn [[Swertz-Armee|Johannes Fredericus Augustus (Frits) Swertz en Catharina Paulina (Cato) Armee]]. Op hun pagina's worden ook Jans vroegste jaren beschreven.
−
Het gezin Swertz betrok een woning aan de Daendelsstraat, nummer 44 in de toen nieuwe wijk Bezuidenhout. Het deel waar zij woonden is als laatste gebouwd, rond 1900. Er stonden statige herenhuizen. Bob bracht drie dochters ter wereld; Katrien (Catharina Paulina Maria, 14 mei 1928), Gien (Regina Elisabeth, 1 maart 1930) en Liesbeth (Elisabeth Frederika, 17 december 1932). Zoals zoveel families in die tijd hadden ze een kinderjuf, Riek Gijseman, die ze toepasselijk Juffie noemden; ze bracht en haalde de dochters van school, zorgde voor hen, deed ook ander werk zoals kousen stoppen. Voor het huishouden hadden ze Gerda, een Hongaarse strenge dienstmeid; de dochters herinnerden zich dat ze Duits ging praten als ze boos werd; “Ich habe gesagd NEIN, und dan BLEIBT es NEIN!! Gerda woonde in huis, Juffie niet.  
+
  
−
De Daendelsstraat kwam uit op de Bezuidenhoutseweg met aan de overkant het Haagse Bos met veel groen, een hertenkamp en vijvertjes met eendjes. Dochter Gien de Haan heeft haar kinderen nog wel eens meegenomen naar het hertenkamp na de oorlog, voordat het opgeheven is. Op weg naar school kwamen de dochters daar altijd langs, en passeerden dan de Leidse straatweg. Ze zaten op de Paschalis lagere school en op de Paulinastraat, waar een kleuterschool aan verbonden was. Aan het begin van de straat woonde de familie van Waaij. Tante Corry was een Engelse en vriendin van Bob Swertz; als het slecht weer was en Juffie was er niet, liepen de dochters eerst daar naar toe en bracht zij hen vervolgens naar school. Ze had een grappig accent; “dat vindt ik zo verwwdomd rwwot. Als je de straat inliep vanuit het Haagse Bos woonden ze aan de linkerkant; eerst had je wat kleinere huizen, daarna werden ze statiger. Hun huis was het een-na-laatste huis voor de kruising met de Pieter Botstraat, die naar links toe dood liep; een hek en daarna een water. De wijk Bezuidenhout is aan het einde van de oorlog ernstig gehavend door het ‘vergissingsbombardement’ dat door Engelse piloten is uitgevoerd.
+
Van zijn vaders kant zijn er veel handelaren en koopmannen uit Utrecht en Amsterdam met oorsprong in Limburg die op de pagina [[Swertz,_Familie|Swertz, Familie]] beschreven worden. Van zijn moeders kant zijn er de families  [[Armee,_Familie|Armee]], [[Cohu,_Familie|Cohu]] en [[Brieder_de,_Familie|de Brieder]].
  
−
<gallery widths=250px heights=250px>
+
Jan Swertz volgt de Rijks-HBS in Gouda. Na zijn eindexamen in 1915 gaat hij geneeskunde studeren aan de Rijksuniversiteit Utrecht. In 1918 behaalt hij zijn kandidaatsexamen en in 19??  CHECK zijn bul.
−
File:1931 Ouders Swertz met Katrien en Regina.jpg|Ouders Swertz met Katrien en Regina
+
−
File:1929 Uitreksel bevolkingsregister Den Haag 1.jpg|Uittreksel bevolkingsregister Den Haag (familie Swertz en drie dochters)
+
−
File:1929 Uitreksel bevolkingsregister Den Haag 2.jpg|Uittreksel bevolkingsregister Den Haag (jan Swertz naar Groesbeek)
+
−
File:1927 Daendelsstraat.jpg|Engelse plattegrond uit de Tweede Wereldoorlog; in geel ingetekend het huidige winkelcentrum Babylon en de Utrechtse Baan
+
−
</gallery>
+
  
−
=='''Anekdotes uit de Haagse tijd'''==
+
[[File:jan swertz portretfoto.jpg|250px|thumb|Joannes Maria Antonius (Jan) Swertz, ca. 25 - 30 jaar oud. Foto: privé-archief C. F. A. Swertz, Bennekom.]]
  
−
Dochter Gien was als klein kind van ca. zes jaar gefascineerd door Betsy, de olifant uit de voormalige ‘Zoo’ tegenover het Malieveld, waar nu het provinciehuis staat. Ze mocht op haar rug. Dochter Katrien durfde dat niet en herinnert zich dat Gien een groen jurkje droeg. Gien vond dat de olifant van háár was; haar levenslange voorliefde voor olifanten was ontstaan. Ze heeft in de loop van haar leven een grote collectie olifanten-beeldjes opgebouwd, weet er veel van en heeft het geluk gehad ze in Afrika (op bezoek bij zoon Hans) en Sri Lanka te hebben gezien. Gien en haar moeder Bob deelden een obstinaat en ondeugend karakter, ze pasten goed bij elkaar. Ze gingen samen belletje trekken waarbij Bob zei; ‘we moeten wel terug zijn voordat Katrien thuis komt want die vindt dat niet goed’. De dochters gingen, samen met al hun neven en nichten, tien in totaal, voor de oorlog ‘s zomers vaak naar Hengelo, waar de ouders van Bob nog een huis hadden.
+
Voor zijn tijd is hij een lange man: 1,80 meter, 8 cm meer dan gemiddeld. Hij wordt bij de medische keuring voor de dienstplicht ongeschikt verklaard wegens ''zwakke oogen''.
−
Ook herinnert dochter Gien zich een familiediner in Hotel Americain in Amsterdam, fantastisch aangekleed met een grote zwaan uit boter gesneden. Dochter Katrien vond het vaak eng om alleen naar een kinderfeestje te gaan, dan ging Gien mee. Katrien’s vriendinnetje Els Tholen van de lagere school nam ook haar zusje Annemie mee, waardoor ze met zijn vieren heel wat kinderpartijtjes hebben afgestruind.
+
  
−
<gallery widths=250px heights=250px>
+
Jan Swertz komt rond 1922 bij [[Ekker-Rijshouwer#Dirk_Ekker|dr. D. W. Ekker]], zijn latere schoonvader, werken in het Rooms Katholieke Ziekenhuis Johannes de Deo (tegenwoordig [https://nl.wikipedia.org/wiki/HMC_Westeinde Westeinde ziekenhuis]) in Den Haag. Ekker is daar neus- keel- en oorarts en Jan Swertz wordt ''inwonend assistent voor heelkunde''. In het Westeinde ontmoeten Jan en Bob Ekker elkaar; Bob helpt haar vader in zijn praktijk.
−
File:1939 Gien, Liek (van Wil) en Katrien in het oosten.jpg
+
−
File:1939 Gien, Liek (van Wil) en Katrien in het oosten 2.jpg
+
−
</gallery>
+
  
−
Alhoewel het een nette buurt was woonden er in die zijstraat een paar hoertjes. Katrien Swertz herinnert zich een ontmoeting me hen toen haar vader en moeder naar de schouwburg waren. De drie dochters wilden om iets Gerda wekken, die op de zolderetage sliep. Ze bleven wel op afstand want ze durfden geen van drieën helemaal naar boven, dat was eng. Toen ze niets hoorden dachten ze dat we alleen waren. Ze namen hun jassen en gingen naar buiten. Een van de hoertjes zag hen, zo laat nog, op straat lopen en ving hen op. Toen hun vader en moeder thuiskwamen, zat één van hen de dochters voor te lezen. Wat die ‘meisjes’ echt waren hebben ze pas later gehoord. De ouders van Bob Swertz woonden vlakbij, in de eerste straat parallel aan de onze richting het Staatsspoor (nu Centraal Station); Jan Pieterszoon Coenstraat 16.
+
Jan Swertz verhuist voor zijn werk naar Den Haag en staat van december 1922 tot juli 1926 ingeschreven in het bevolkingsregister met het adres van het ziekenhuis.
  
−
=='''Jan Swertz naar Dekkerswald'''==
+
==Jeugd van Bob Ekker==
  
−
In de jaren dertig moest Jan Swertz een man opereren die besmet bleek te zijn met tuberculose, toen nog TB genoemd in de volksmond. Hij liep de ziekte zelf ook op. Voorzieningen voor arbeidsongeschiktheid bestonden nog niet en zijn vriend dr. A. J. Henneman, geneesheer-directeur van het R.K. Sanatorium Dekkerswald nodigde hem uit voor behandeling naar Groesbeek te komen. Hij werd op 10 november 1938 opgenomen. Bob reisde aanvankelijk op en neer tussen Den Haag naar Groesbeek om haar zieke man te bezoeken. Ze logeerde dan op Sion’s Hof. Dit was al snel niet meer op te brengen. Jan werd steeds zieker en in 1938 verhuisden Bob, haar dochters en hun Haagse kinderjuf Riek Gijseman naar Nijmegen, waar ze aan de Groesbeekseweg 182 een huis betrokken. jan Swertz is er nooit geweest en de dochters mochten vanwege het besmettingsgevaar nooit naar Dekkerswald. Een enkele keer hebben ze hem op afstand mogen toezwaaien.
+
[[File:1925 Elisabeth Swertz Ekker in Hoog Soeren.jpg|175px|thumb|left|Elizabeth Frederika (Bob) Ekker, ca. 24 jaar oud]]
−
Met steun van dokter Henneman kreeg Bob Swertz een baan als secretaresse in het Oud-Burgeren-Gasthuis te Nijmegen aan de Molenstraat. Zo kon zij zichzelf en haar drie dochters redden. Ze was een kranige vrouw en had zich snel stenotypen eigen gemaakt. De verhalen die dochter Katrien vertelt van Dekkerswald doen denken aan die van Max de Haan (later getrouwd met  Gien Swertz) die er na de oorlog heeft gelegen; Net zoals Jan lokte Max later met een tergend geduld koolmeesjes dichterbij met zangzaad. Het was voor patiënten die stil moesten uitzieken een van de weinige uitlaatkleppen.
+
−
Dochter Katrien heeft ook tbc opgelopen, twee keer zelfs. Dat ze daar bovenop kwam riep bewondering op. Men vond het beter dat haar vader niet zou weten van haar tbc. Hij kreeg foto’s te zien van Katrien hockeyend of op een springplank bij het zwembad, terwijl ze helemaal niet eens mocht zwemmen vanwege haar tbc. Katrien vond dat niet eerlijk en herinnert zich goed dat dokter Henneman in zijn deftig Nederlands antwoordde dat “dat niet opwoog tegen het verdriet dat je vader zou hebben als hij wist dat jij ziek zou zijn”. Na zijn dood werd Katrien wederom ziek en heeft ook een aantal (?) maanden in Dekkerswald gelegen.
+
  
−
Door toedoen van dokter Henneman waren 28 joden ondergedoken bij Dekkerswald. Dochter Katrien herinnert zich hoe ze de Duitsers te slim afwaren. Ze hadden de afspraak dat de klok op de toren geluid werd als de Duitsers naderden voor inspectie. Als zuster Suzanne, een prachtmens, aan de touwen hing en de klok op de toren liet luiden op een ander tijdstip dan twaalf uur ’s middags, wat normaal was, dan was het duidelijk: Duitsers! Alle Joden moesten het bed in en deden zich voor als tbc-patiënt, inclusief rochelen en produceren van sputum. Heel effectief, de Duitsers zijn nooit op de ziekenzalen geweest want ze waren als de dood voor tbc, een afschuwelijke ziekte waar je destijds aan overleed. Antibiotica waren nog niet ontdekt. Alle patiënten wisten ervan en het is opmerkelijk dat niemand deze truc ooit verraden heeft.
+
'''Elizabeth Frederika (Bob) Ekker''' is geboren op 1 juni 1901 in Den Haag. Haar moeder [[Ekker-Rijshouwer#Regina_Rijshouwer|Regina (Gien) Rijshouwer]] (1869) is geboren in Leiden, haar vader [[Ekker-Rijshouwer#Dirk_Ekker|Derk Willem Ekker]] (1863) in Hengelo. Op hun pagina's worden Bobs vroegste jaren beschreven. Bobs ouders komen uit families van dokters, magistraten en ondernemers. Van vaders zijde de families [[Ekker,_Familie|Ekker]],  [[Stork,_Familie|Stork]], en [[Craan,_Familie|Craan]], en van moeders zijde de families [[Rijshouwer,_Familie|Rijshouwer]], [[Offerhaus,_Familie|Offerhaus]] en [[Vollenhoven_van,_Familie|van Vollenhoven]].
  
−
=='''Overlijden Jan Swertz'''==
+
Bobs ouders vestigen zich in 1893 in Den Haag. Haar vader is ‘geneesheer’; eerst huisarts en daarna keel-, neus- en oorarts. Ze zijn in Utrecht (1892) getrouwd. Elizabeth is de jongste van vier kinderen. Zij heeft twee broers; [[Ekker-van_Lidth_de_Jeude|Coos]] (1893) en [[Ekker-van Schaick|Henk]] (1899), en een zuster; [[Hoogendijk-Ekker#Wil_Ekker|Wil]] (1895). Bob doorloopt het Gymnasium in Den Haag en raakt o.a. bevriend met [[Hardenbroek_van,_Gijs|Gijs van Hardenbroek]].
  
−
De tbc van Jan Swertz was op een gegeven moment dermate vergevorderd dat zijn gezonde long door de andere zieke long aangetast werd. Hij overleed op 24 september 1941, pas 44 jaar oud. Hij was op een of andere manier voldaan dat hij nog net een Duitser buiten door het raam had gezien voordat hij dood ging, de bezetting was namelijk net op gang gekomen. Katrien herinnert zich dat ze op afstand mee heeft kunnen kijken toen hij stierf.
+
[[File:queen-elizabeth v3.jpg|thumb|225px|In Anglo-Saksische landen gangbaar: Eli<u>z</u>abeth met een z.]]
−
Bij de begrafenis van Jan kwam tante Bee Zuidema (een vriendin van Bob) in het zwart uit de volgauto maar droeg wel een knalrood tasje. Ze was altijd heftig opgemaakt en rookte als een ketter. Aan de vele rimpels op haar doorgeroken gezicht dankte ze haar bijnaam ‘tante perkament’. Dochter Katrien ziet haar nog voor zich met een eeuwige sigaret met mondstuk in haar mond. Ze praatte er mee en ze reed er auto mee, heel knap!
+
  
−
=='''Bob en haar dochters in Groesbeek'''==
+
=== Bob, Eli<u>z</u>abeth en Eli<u>s</u>abeth===
  
−
Katrien volgde de middelbare school op Marienbosch aan de Groesbeekseweg. Nadat deze school door de Duitsers gevorderd was, kreeg zij les in de dansschool van De Goeij en in een klas van de zustersschool aan de Oude Stadsgracht. Voor geschiedenis en aardrijkskunde werd uitgeweken naar een groot prieel achter een huis aan de St. Annastraat,tegenover de Archipelstraat.  
+
Elizabeth wordt eerst ouderwets Betsy genoemd, zoals haar naamgever Elisabeth Frederika Offerhaus (echtgenoot van [[Rijshouwer,_Familie#Jakob_Peter_Rijshouwer_.281839.29|Jakob Peter Rijshouwer]]), haar grootmoeder van moeders kant. Zij gaat echter verder door het leven als Bob. De reden hiervan is onduidelijk (misschien is het haar [https://nl.wikipedia.org/wiki/Bob_(kapsel) bobkapsel] dat ''en vogue'' is in de jaren twintig van de 20e eeuw?) maar een afwijkende jongensnaam past in ieder geval wel bij haar non-conformistisch karakter.
−
Gien herinnert zich dat de Duitsers huiszoeking kwamen doen en aanklopten. Haar moeder had een clandestiene radio en wilde vermijden dat de Duitsers binnenkwamen. Ze vertelde de Duisters glashelder dat ze weduwe was, drie meisjes in huis had, en géén vreemde mannen in haar huis duldde. De Duitsers dropen af. Volgens Gien luisterden de Duitsers alleen als ze net zo afgeblaft werden als zij dat deden bij anderen. Gien herinnert zich nog goed de geluiden uit die tijd; luidkeels zingende Duitsers bij het marcheren, het stampen met hun laarzen, en het fluiten van bommen als die laag voorbij kwamen.
+
−
Gien heeft een nacht met een vriendin Wietje Heerders in de cel doorgebracht. Ze hadden hondendrollen opgepakt en door de brievenbus van een NSB’ers geduwd. Ze werd verklikt, misschien door een vriendinnetje van een NSB-familie tegenover, waarvoor moeder haar al een keer gewaarschuwd had. Katrien heeft minder herinneringen aan deze tijd omdat ze een groot deel (weer) in Dekkerswald heeft gelegen.
+
  
−
=='''Vlucht naar de Biesseltsebaan'''==
+
Het is merkwaardig dat haar ouders kiezen voor de Engelse/Amerikaanse variant Elizabeth met een '''Z''' in plaats van de traditionele en continentale versie Elisabeth met een '''S''', die gangbaar is in Duitsland en Frankrijk, maar ook in hun familie. Ze is daarmee een buitenbeentje, want Bob en haar zus Wil kiezen later voor hun kinderen weer de vorm Elisabeth.
  
−
Vanaf september 1944 kwam het oorlogsgeweld van alle kanten naar Nijmegen en Groesbeek, waar het daarvoor relatief rustig was geweest. De geallieerde troepen eisten ruimte op, er heerste chaos, veel beschietingen en veel vluchtelingen uit de omgeving zochten onderkomen. Ook bij ons thuis werd het gevaarlijk. Er vielen steeds meer granaten en de bange weduwe Houwing-van der Venne, die naast ons op nummer 180 woonde, zat bijna elke avond bij ons in de kelder.
+
==Bob en Jan Swertz in Den Haag==
−
Op ??? september viel er een granaat door het dak en er ontstond brand op het bed van ons dienstmeisje Lies Noy. Moeder was niet bang; ze greep flessen wijwater die ze van de kerk had gekregen en bluste de brand. We zijn ‘s avonds in allerijl naar het huis van oom Gijs van Hardenbroek gefietst en gelopen aan de Biesseltschebaan 8 (nu Biesseltsebaan 20). Zijn tuin grensde aan het bos van Dekkerswald. Gijs had zijn huissleutel aan moeder gegeven toen hijzelf moest onderduiken. Het huis grensde aan het bos van Dekkerswald. Liesbeth nam zilveren theelepeltjes mee, Gien de hond en Katrien fotoboeken, waarvan Bob had gezegd; “wat je ook meeneemt; de fotoboeken moeten mee”. Kees, de huisknecht van Gijs, heeft hen opgevangen. Oom Gijs, Baron Gijsbert Carel Duco van Hardenbroek was een klasgenoot van Bob en oom Henk van het Gymnasium in Den Haag en ze bleven goed bevriend. Gijs was een knappe man die gestudeerd had met prinses Juliana, men dacht ooit dat het wel iets zou worden. Toen Bob en de kinderen in Nijmegen kwamen wonen bracht hij soms taart of eten mee. Gijs diende net als zijn vader aan het hof, reden waardoor hij in de oorlog moest onderduiken. Hij bekleedde een aantal functies aan het hof (opperceremoniemeester, grootmeester, thesaurier van het Huis) en hij is lang particulier thesaurier van Wilhelmina gebleven.
+
  
−
<gallery widths=250px heights=250px>
+
[[File:Album Swertz_Ekker895 1925-resized.jpg|thumb|550px|left|Familiefoto; vlnr staand; Emma van Lidth de Jeude (later; Emmy van Swoll), Jan Swertz, Bob Ekker en Dirk Hoogendijk; vlnr zittend Coos Ekker. Dora (Dokie) vanb Schaick, Henk Ekker en Wil Ekker. Het onderschrift luidt ''Aanteekenen Henk en Dokie''; In ondertrouw gaan werd 'aantekenen' genoemd, omdat je een officiële akte van huwelijksaangifte meekreeg. (augustus 1925). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.]]
−
File:1927 Bob Swertz-Ekker.jpg|Bob Ekker in 19??
+
−
</gallery>
+
  
−
=='''Overlijden Bob Ekker'''==
+
[[File:familiefoto ekker.jpg|thumb|thumb|250px|left|''Who is who''; de gezichten bij de familiefoto (augustus 1925).]]
  
−
Op 6 oktober 1944 kwam de Nieuw-Zeelandse RAF-piloot Ivan W. Cain terug van een missie boven Duitsland; een aanval op Duitse transportschepen op de Rijn. Zijn Tyfoon werd echter geraakt door afweergeschut boven Emmerik. Hij merkte dat pas toen hij snelheid en hoogte begon te verliezen terug boven Nederland. Zijn vliegtuig kon niet lang meer doorvliegen en hij moest een bijna onmenselijke keuze maken; uit het vliegtuig springen en het toestel laten crashen op een woonwijk òf een bijna onmogelijke noodlanding maken. Cain koos voor het laatste en komt op 20-jarige leeftijd om het leven. Hij trachtte op een open veld bij de Heyendaalseweg  een noodlanding te maken, maar stortte neer. Voor een parachutesprong was te laat. Zijn lichaam werd uit het vliegtuig geslingerd en kwam 30 meter verderop terecht.
+
Jan Swertz bekwaamt zich in chirurgie en houdt praktijk in het ziekenhuis, hoewel ‘voorname’ patiënten wel thuis worden ontvangen voor consult. Een slager aan de Schenkweg is zo tevreden met zijn operatie dat hij zijn twee kinderen Bob en Jan noemt, maar dan wel twee jongens.
−
 
+
−
Om doden te voorkomen besloot hij eerder om zijn resterende munitie te droppen boven het bosrijk gebied bij Heumensoord. Hij vuurde zijn laatste twee R.P.’s af in westelijke richting, ongeveer ter hoogte van de Nijmeegsebaan, niet vermoedend dat er in het uitgestrekte bosachtige gebied dat hij voor zich zag, toch nog een paar woonhuizen verscholen lagen. Met alle gevolgen van dien.
+
−
Moeder, die in het bosje achter het huis van Hardenbroek? bij de tent van Engelse soldaten stond, kreeg een grote scherf tegen haar borst en was op slag dood. Moeder was op die plek toen ze de was deed voor een groep Engelsen.  
+
  
−
Een aalmoezenier van het Engelse leger bivakkeerde tijdelijk met een groepje soldaten in de bossen van Dekkerswald. Hij had moeder gevraagd om te helpen met de was. Moeder bracht om de paar dagen de gewassen en gestreken spullen terug naar de tent van de Engelsen. Op die bewuste dag, 6 oktober 1944, zouden de Engelse soldaten met de aalmoezenier weer vertrekken.
+
===Huwelijk===
  
−
Haar stoffelijke resten werden in een kist op een afgesloten kamertje op ons logeeradres gezet. Wij mochten er niet komen. Dokter Henneman heeft de begrafenis op het kerkhof van de Heilige Land Stichting geregeld. Dat was op 10 oktober. bij vader? graf geloof ik geruimd? In het dagblad De Gelderlander van 10 en 11 oktober 1944 werd een annonce geplaatst, ondertekend door de drie dochters (Elizabeth is per abuis met een S geschreven Voor de heroïsche vliegenier Cain is een 90 cm hoog monument geplaatst aan de Heyendaalseweg in Nijmegen, dat onthuld is op 6 oktober 2012.  
+
Elizabeth Frederika (Bob) Ekker en Jan Swertz trouwen op 27 juli 1927 in Den Haag. Zij woont nog bij haar ouders en Jan sinds maart 1927 aan het Westeinde nr. 38, vlak bij het ziekenhuis (daarvoor 8 maanden op het Stadhoudersplein nr. 2).
  
−
De crash vond plaats ca. 25-30 meter recht tegenover huisnummers 253 en 255. staat het monument hier ook? Voor moeder is er een plaquette toegevoegd met de tekst:
+
[[file:1927 Trouwen Bob Ekker en Jan Swertz.jpg|thumb|475px|Het bruidspaar komt uit het huis van haar ouders Ekker; Jan Pietersz. Coenstraat 21, Den Haag (1927). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.]]
  
−
''  Ter herinnering aan de weduwe Elizabeth Frederika (Bob) Swertz-Ekker""
+
Haar broer [[Ekker-van_Lidth_de_Jeude|Coos Ekker]] en zijn oom [[Swertz,_Familie#Zoon_Frans_Swertz|Frans Swertz]] zijn getuigen. Bij de handtekeningen op de acte ontbreken de ouders van Jan. Zijn moeder Cato Armee is wel bij het huwelijksbanket,  zijn vader [[Swertz-Armee|Johannes Fredericus Augustus (Frits) Swertz]] ontbreekt. Dat ligt voor de hand; Frits en Cato leven al 18 jaar gescheiden, en Cato heeft de kinderen verder alleen opgevoed. Frits sterft 1,5 jaar na het huwelijk.
−
''  1-6-1901 * 6-10-1944), het enige burgerslachtoffer van deze gebeurtenis.''
+
−
''  Zij liet drie dochters na.''
+
  
−
<gallery widths=250px heights=250px>
+
[[File:bruiloft jan bob swertz v2.JPG|thumb|775px|left|Aan het einde van het huwelijksbanket van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker en Jan Swertz (1927). Foto: privé-archief C. F. A. Swertz, Bennekom.]]
−
File:1944 Vlucht RAF piloot Ivan W Cain .jpg|1944 Vlucht RAF piloot Ivan W Cain.
+
−
File:1944 Overlijden Bob Ekker.jpg|Overlijden Bob Ekker
+
−
</gallery>
+
  
−
=='''Getuigenissen uit eerste hand'''==
+
[[File:1927 Trouwen Bob Ekker en Jan Swertz FACES v3.jpg|thumb|300px|left|''Who is who''; de gezichten bij het huwelijksbanket van Bob Ekker en Jan Swertz (1927).]]
  
−
Pater Van Driel, verblijvende in het landhuis van de heer Braam aan de Biesseltsebaan, schreef het volgende over deze tragische gebeurtenis in zijn dagboek:
+
=== Godsdienstles ===
  
−
: ''Vrijdag 6 October weder een angstige dag. Tegen 12 uur vielen er twee splinterbommen, één achter het huis van Mevr. v.d. Velden zonder schade aan te richten en de andere op de Biesseltsche baan op enkele meters van onzen tuin. Bij Vis, Daalderop en Hardenbroek waren veel pannen van het dak. Vier soldaten werden gewond en Mevr. de Wed. Swertz, die met haar drie kinderen 19 september uit de stad was weggevlucht en haar intrek genomen had in de villa van Baron van Hardenbroek tegenover ons, werd dodelijk getroffen. Zij kreeg een grote scherf tegen haar borst en was op slag dood. Zij stond in het bosje achter het huis bij de tent van den Anglicaansen Chaplain, wiens altaarlinnen zij gewassen had, dat zij nu kwam terugbrengen. De Chaplain was achteruitgesprongen in de kuil onder zijn tent en had slechts enkele schrammen.Onmiddellijk rende hij de Biesseltsebaan op, zag de twee oudste kinderen – meisjes van ± 14 en 16 jaar - en stuurde ze naar ons. Toen zij bij ons in den kelder waren, kwam hij ons even later ontdaan vertellen, dat hun moeder gedood was. Hij vroeg of wij het ze wilden meedelen en voorlopig bij ons houden en of wij voor de berging van het lijk wilden zorgen. Pater de Bot en Broeder Leonard gingen mee om het lijk naar het huis van den Baron over te brengen. De kinderen werden naar de spreekkamer gebracht, waar ik ze voorzichtig de droevige tijding meedeelde. Zij waren nu wezen van 16, 12 en 8 jaar zonder enige familie in de stad. Hun oom in Den Haag was niet bereikbaar. Toen wij van de kinderen vernamen dat moeder katholiek was, is Pater Versteege er onmiddellijk met de H. Olie naar toe gegaan, diende onder één zalving het H. Oliesel toe, gaf den Apostolische zegen en bad samen met Pater Willebrands de gebeden van het ritueel na de zalving. Ook de huisknecht van den Baron was hierbij tegenwoordig; daarna werd de kamer afgesloten. Na den middag heeft de rouwondernemer Kramer het stoffelijk overschot naar zijn huis overgebracht, daar verzorgd en gekist. Het lijk was zo verminkt, dat de kinderen niet meer bij het stoffelijk overschot toegelaten konden worden. De kinderen zijn nu op Dekkerswald. De bommen waren waarschijnlijk afkomstig van een Americaansch vliegtuig, dat we terzelfder tijd brandend over ons huis zagen komen en dat in het open veld, links van het klooster der paters van Brakkenstein, is neergestort.''
+
Als Jan solliciteert naar de functie van chirurg in het Westeinde, eist de bisschop, bestuurslid van het ziekenhuis, dat Bob zich na een aantal godsdienstlessen tot het katholieke geloof bekeert. Zij heeft daar geen probleem mee en volgt godsdienstles van [http://resources.huygens.knaw.nl/bwn/BWN/lemmata/bwn3/ramselaar Toon Ramselaar], een priester van het aartsbisdom Utrecht die door Jan Swertz is geopereerd en met hem bevriend geraakt.  
  
−
Op dinsdag 10 oktober schreef Pater van Driel wederom  in zijn dagboek:
+
Ramselaar beweegt zich begin jaren 30 van de vorige eeuw in kringen van jonge kunstenaars rond het tijdschrift De Gemeenschap en zet zich in voor een moderne vrijere jeugdopvoeding.
  
−
: ''Heilige Mis op het Heiligland onderbroken. Op de H. Landstichting hoorde men onder de H. Mis van 7 uur zoveel granaten inslaan, dat de Mis bij het Offertorium werd afgebroken en allen naar den schuilkelder gingen. Om 9 uur was de gezongen uitvaart en begrafenis van zal. Mevrouw Swertz; de paters Versteege en Willebrands waren er bij tegenwoordig.''
+
[[File:RAMSELAAR-resized.jpg|thumb|175px||[http://resources.huygens.knaw.nl/bwn/BWN/lemmata/bwn3/ramselaar Toon Ramselaar], de pastoor die Elizabeth Frederika (Bob) Ekker godsdienstles geeft.]]
  
−
Ook dr. Henneman hield een dagboek bij in deze periode en schrijft:
+
De stap van Bob om van Christelijke huize te trouwen met een Rooms-Katholieke man, gaat destijds tegen de heersende mores in. Bob is echter wars van conventies. Hoewel ze het nieuwe geloof moet omarmen blijft ze kritisch op zaken als aflaat en ‘al die heiligen’. Haar dochters zeiden altijd gekscherend dat ze maar ‘half katholiek’ is geweest. Hun nicht [[Hoogendijk-Ekker#Gezin_Wil_en_Dirk|Liek Hoogendijk]] (1930) vertelt daarover:
  
−
: ''Zondag 8 october. Granaatinslag in de onmiddellijke nabijheid van het huis van den boschwachter aan de Nijmeegschebaan, granaatinslag aan de grens van ons terrein bij de Biesselschebaan en de spoorwegovergang waarbij Mevr. Dr. Swerts helaas gedood werd, talrijke granaten in het Staatsbosch, op de grens van ons terrein, granaten op de H. Landstichting, enz. maar Dekkerswald is nog gespaard, Dekkerswald en zijn bewoners!''
+
{| style="color: black; background-color: #f2f2f0;"
 +
|
 +
: ''Tante Bob werd katholiek toen ze trouwde met oom Jan en de kinderen werden katholiek opgevoed. Ze deden er niet heel veel aan, maar ze gingen bijvoorbeeld wel ter communie. Heel interessant voor mij, een meisje uit Amsterdam uit een niet kerkelijk gezin, en ik deed graag mee met wat zij deden.  
 +
: ''Zo moest Gien een keer biechten, maar zei ze: ‘ik heb niks te biechten’. Omdat Gien begrepen had dat er toch ‘altijd wel iets te biechten was’, besloten we om samen koekjes te stelen en dat hebben we samen in een biechtstoel opgebiecht. 
 +
|}
  
−
=='''De dochters na hun moeders dood'''==
+
Jan wordt uiteindelijk aangenomen als assistent chirurgie. In 1930 vestigt hij zich daarnaast als chirurg met een praktijk aan huis. In zijn korte carrière tot 1938, als hij ziek wordt, is hij ook voorzitter van de rooms-katholieke verpleegstersbond.
  
−
De maanden daarna verhevigde de strijd; Nijmegen zat in de vuurlinie. Katrien herinnert zich dat chauffeur Anton van Dekkerswald door een raket werd getroffen en overleed, ongeveer een maand na de dood van moeder.
+
=== Het gezin Swertz voor de oorlog ===
−
Dagen na de begrafenis kwamen er nieuwe soldaten in het bos. Grote gespierde negers liepen rond ons huis. Lies Noy, ons dienstmeisje die nu de zorg voor ons had. was doodsbang dat deze jonge kerels ons, drie kwetsbare jonge meisjes, iets zouden aandoen en we sloten ons dagenlang op in de kelder. Met touwen werd de kelderdeur dichtgebonden en we moesten ons voeden met de voorraad appelmoes van Kees, de knecht van Gijs van Hardenbroek.
+
−
Dokter Henneman vond ons in die toestand en had al gauw in de gaten dat het niet zo goed ging. Hij vroeg ons op de thee. Onderweg zei Liesbeth dat we ons moesten gedragen, maar toen een schaal met koekjes op tafel werd gezet, konden we ons niet meer inhouden. Dokter Henneman vroeg of we honger hadden. Hij liet direct een schaal met brood aanrukken en vanaf dat moment werden we in zijn huis opgenomen.
+
−
We hebben er tot mei 1945 gezeten. Regelmatig gingen we met Boy, de hond van dokter Henneman, in het bosrijke gebied wandelen. Begin mei 1945 werden we vergezeld door Koos de hoswachten De hond rende ver voor ons uit en begon plotseling vreselijk te blaffen. Toen we dichterbij kwamen vonden we drie oudere Duitse soldaten, die zich daar hadden ingegraven en die niet wisten dat de oorlog voorbij was.
+
  
−
=='''Bombardement van het ouderlijk huis'''==
+
[[File:img012 jan bob katrien gien.jpg|thumb|475px|Het gezin Swertz na de geboorte van [[Haan_de-Swertz#Gien_Swertz|Regina Elisabeth (Gien) Swertz]] in 1930. Haar oudere zusje [[Swertz,_Katrien|Katrien]], ook op de foto is 2 jaar eerder geboren.]]
 +
 
 +
Jan Swertz en Elizabeth Frederika (Bob) Ekker krijgen drie dochters:
 +
 
 +
{| class="wikitable"
 +
|
 +
#[[Swertz,_Katrien|''Catharina Paulina Maria (Katrien) Swertz'']] (1928 - 2012), ongehuwd
 +
#[[Haan_de-Swertz#Gien_Swertz|'''''Regina Elisabeth (Gien) Swertz''''']] (1930 - 2016), gehuwd met  [[Haan_de-Swertz#Max_de_Haan|Marcus Jacobus Caspar Maria (Max) de Haan]].
 +
#[[Feldhaus-Swertz|''Elizabeth Frederica (Liesbeth) Swertz'']] (1932 - 2013) gehuwd met Wim Feldhaus.
 +
|}
 +
 
 +
Het gezin Swertz betrekt een woning aan de [[Geboortehuis_Gien_Swertz|Daendelsstraat nummer 44]] in de wijk [[Bezuidenhout|Bezuidenhout]]. Het deel waar zij wonen is als laatste gebouwd, rond 1900.
 +
 
 +
De ouders van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker wonen vlakbij, in de eerste straat parallel aan de Daendelsstraat richting het Staatsspoor (nu Centraal Station); de Jan Pietersz. Coenstraat.
 +
 
 +
{| style="color: black; background-color: #ffffcc;"
 +
|Zie gerelateerde pagina's in [[:Category: Bezuidenhout|Categorie Bezuidenhout]]
 +
|}
 +
 
 +
[[File:Daendelsstraat thv nr 44 rechts gnd de Bezuidenhoutseweg.jpg|thumb|left|365px|De Daendelsstraat, gezien naar de Bezuidenhoutseweg toe. Het gezin van Elizabeth (Bob) en Jan Swertz woont op nr.44, het meest rechtse huis (ca. 1924)]]
 +
 
 +
Er stonden in het Bezuidenhout statige herenhuizen. De Daendelsstraat komt uit op de Bezuidenhoutseweg met aan de overkant het Haagse Bos met veel groen, een hertenkamp en vijvertjes met eendjes.
 +
 
 +
Als je de straat inloopt vanuit het Haagse Bos wonen ze aan de linkerkant; eerst heb je wat kleinere huizen, daarna worden ze statiger. Hun huis is het een-na-laatste huis voor de kruising met de Pieter Botstraat, die naar links toe dood loopt; een hek en daarna een water.
 +
 
 +
Dochter Gien de Haan heeft haar kinderen nog wel eens meegenomen naar het hertenkamp na de oorlog, voordat het opgeheven is. Op weg naar school komen de dochters daar altijd langs, en passeren dan de Leidse straatweg. Ze gaan naar de Paulinastraat, waar een kleuterschool is, en zitten op de  lagere school ''Paschalis''.
 +
 
 +
[[file:neefjes swertz v2.jpg|thumb|365px|Enkele kinderen van de gebroeders Jan en Carel Swertz; vlnr [[Swertz,_Katrien|Katrien Swertz]], Jan Swertz, [[Feldhaus-Swertz|Liesbeth Swertz]] (vermoedelijk), Ruud Swertz, [[Haan_de-Swertz|Gien Swertz]] Foto uit 1935. Privé-archief C. F. A. Swertz, Bennekom.]]
 +
 
 +
Bob speelt veel piano; Mozart, Beethoven en Schubert. De kinderen luisteren gefascineerd mee aan de trapleuning. Als 50 jaar later haar kleinzoon Thomas het rustige adagio van de [https://en.wikipedia.org/wiki/Piano_Sonata_No._8_(Beethoven) Sonate Pathétique] van Beethoven speelt, herkent Gien (dochter van Bob) dit muziekstuk direct als haar moeders favoriet.
 +
 
 +
Zoals sommige families in die tijd hebben ze een kinderjuf (gouvernante), Riek Gijseman, die ze toepasselijk Juffie noemen; ze leert de dochters Frans, brengt en haalt ze van school, zorgt voor hen, en doet ook ander werk zoals kousen stoppen. Voor het huishouden hebben ze Gerda, een Hongaarse strenge dienstmeid. Ze woont in tegenstelling tot Juffie wel in huis. De dochters herinneren zich dat Gerda Duits gaat praten als ze boos wordt:
 +
 
 +
{| style="color: black; background-color: #f2f2f0;"
 +
|
 +
: ''Ich habe gesagd NEIN, und dan BLEIBT es NEIN!!''
 +
|}
 +
 
 +
Aan het begin van de straat woont de familie van Waaij. Tante Corry is een Engelse en vriendin van Bob Ekker. Soms brengt Corry de kinderen  naar school als Juffie niet kan. Ze heeft een grappig accent, en moppert over het slechte weer:
 +
 
 +
[[File:Daendelsstraat 44-18 vanaf gebrok. Pieter Bothstraat.jpg|thumb|365px|left|De Daendelsstraat gezien van de al afgebroken Pieter Bothstraat rond 1970: rechts nummer 44, het oude huis van Elizabeth (Bob) en Jan]]
 +
 
 +
{| style="color: black; background-color: #f2f2f0;"
 +
|
 +
: ''dat vind ik zo verwwdomd rwwot''.
 +
|}
 +
 
 +
De wijk [[Bezuidenhout|Bezuidenhout]] is aan het einde van de oorlog ernstig gehavend door het [[Bezuidenhout#Het_vergissingsbombardement|vergissingsbombardement]] dat door Engelse piloten is uitgevoerd.
 +
 
 +
===Fascinatie voor olifanten===
 +
 
 +
[[File:Haagse_Dierentuin_voor_de_oorlog V3.jpg|thumb|375px|De Haagse Dierentuin voor de Tweede Wereldoorlog. De kans is groot dat de olifant in kwestie [https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Haagse_Dierentuin#Olifanten_in_de_Haagse_dierentuin Betsy IV] is, lieveling van Gien Swertz.]]
 +
 
 +
Dochter Gien is als klein kind van ca. zes jaar gefascineerd door [https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Haagse_Dierentuin#Olifanten_in_de_Haagse_dierentuin Betsy], de olifant uit de [https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Haagse_Dierentuin Haagse dierentuin] tegenover het Malieveld, waar nu het provinciehuis staat. Ze mag op haar rug. Dochter Katrien durft dat niet en herinnerde zich dat Gien een groen jurkje droeg. Gien vindt dat de olifant van háár is; haar levenslange voorliefde voor olifanten ontstaat.
 +
 
 +
De olifant in kwestie, Betsy, kwam in 1937 naar de Haagse Dierentuin en werd soms als lopend reclamebord gebruikt. Toen de Haagse Dierentuin in 1943 gedwongen was te sluiten, verhuisde Betsy naar Artis in Amsterdam. Ze leefde daar tot in de jaren zestig.
 +
 
 +
Van haar opa Ekker mag ze met een dure grote porseleinen olifant spelen. Met een touwtje om de slurf trekt ze het beest door de kamer en neemt het overal mee naar toe. Oma Rijshouwer vindt het niets en is vaak geïrriteerd. De fragiele porseleinen olifant heeft Gien en andere verschrikkingen zoals oorlog en verhuizingen doorstaan; het stond in Giens huis en tot haar overlijden op haar secretaire in het verzorgingshuis.
 +
 
 +
===Obstinate Gien===
 +
 
 +
[[File:wilhelmina fiets den haag.JPG|thumb|400px|left|Als Wilhelmina per ongeluk door de fietsende Gien Swertz (ca 8 tot 10 jaar oud) wordt aangereden, roept Gien 'sukkel' tegen haar. Hier een fietsende Wilhelmina (foto 1938)]]
 +
 +
Gien en haar moeder Elizabeth Frederika (Bob) Ekker delen een obstinaat en ondeugend karakter, ze passen goed bij elkaar. Als ze samen belletje gaan trekken zegt Bob; ''we moeten wel terug zijn voordat Katrien thuis komt want die vindt dat niet goed''.
 +
 
 +
Gien staat haar mannetje als ze jong is. Een vader belt aan bij Bob Swertz en vraagt of hij ''haar zoon'' kan spreken die zijn zoontje heeft geslagen; het blijkt Gien te zijn. Gien is ook kind aan huis in de wachtkamer van haar vader de dokter, met een snee in haar knie of iets anders. Als ze op haar beurt wacht vragen de andere patiënten bezorgd waarom haar ouders er niet bij zijn. Gien is ook het type dat het voor elkaar krijgt om midden in een wespennest te vallen.
 +
 +
Het obstinate karakter van Gien blijkt ook als ze op haar fietsje per ongeluk koningin Wilhelmina aanrijdt, waarna Gien 'sukkel' uitroept omdat Wilhelmina volgens haar fout is. Wilhelmina steekt pardoes de weg over zonder te kijken en Gien kan haar niet meer ontwijken. Ze  krijgt daarna pas in de gaten dat het de koningin is. Haar hofdames zijn blijkbaar even afgeleid; normaal kijken die om haar heen en berijden haar weg voor.
 +
 
 +
Waar het voorval plaatsvindt in onduidelijk, vermoedelijk aan de Bezuidenhoutseweg, een blok verwijderd van het ouderlijk huis en in de route tussen Wilhelmina's toenmalige woning, [http://nl.wikipedia.org/wiki/Paleis_Noordeinde Paleis Noordeinde] in het centrum van Den Haag, en [https://nl.wikipedia.org/wiki/Paleis_Huis_ten_Bosch Paleis Huis ten Bosch], gebruikt voor officiële gelegenheden.
 +
 
 +
Wilhelmina is trouwens verzot op fietsen, ondanks haar aanrijding met Gien. Het wordt haar echter [http://www.geschiedenis24.nl/nieuws/2013/februari/Koninginnen-fietsen-niet.html verboden door de regering]. De Ministers vinden het geen goed idee ondanks dat Wilhelmina tegensputtert dat het zo gezond is en dat ''een aantal hooge vrouwen ook al fietsen''. Wilhelmina legt zich niet neer bij deze beperking; ze is in de jaren dertig sporadisch in en buiten haar woonplaats te zien op het rijwiel dat ze vóór de vorige eeuwwisseling in Wenen heeft gekocht [http://www.fietsen.123.nl/page/koninklijk-fietsen na een wielerwedstrijd].
 +
 
 +
===Hoertjes en Hotel Americain===
 +
 
 +
[[File:leidseplein 1930.jpg|thumb|400px|left|Leidseplein met links Hotel Americain, waar Gien een familiesoiree meemaakt (ca 1930)]]
 +
 
 +
Alhoewel het een nette buurt is wonen er in een zijstraat een paar hoertjes. Katrien herinnert zich een ontmoeting toen haar vader en moeder naar de schouwburg gingen. De drie dochters willen Gerda wekken, de huishoudelijke hulp die op de zolderetage slaapt. Ze blijven op afstand want ze durven geen van drieën helemaal naar boven, dat is eng. Als ze niets horen denken ze dat ze alleen zijn. Ze nemen hun jassen en lopen naar buiten.
 +
 
 +
Een van de hoertjes ziet hen, zo laat nog, op straat lopen en vangt hen op. Als hun vader en moeder thuis komen, zit één van hen de dochters voor te lezen. Wat die ‘meisjes’ echt zijn hebben ze pas later gehoord.
 +
 
 +
Dochter Gien herinnert zich ook een familiediner in Hotel Americain in Amsterdam, fantastisch aangekleed met een grote zwaan uit boter gesneden. Dochter Katrien vindt het vaak eng om alleen naar kinderfeestjes te gaan, dus gaat Gien mee. Katriens vriendinnetje Els Tholen van de lagere school neemt dan ook haar zusje Annemie mee, waardoor ze met zijn vieren heel wat kinderpartijtjes afstruinen.
 +
 
 +
==Periode Nijmegen en Groesbeek==
 +
 
 +
===Jan Swertz naar Dekkerswald===
 +
 
 +
[[File:Dekkerswald 2010.jpg|thumb|350px|Voormalig Sanatorium Dekkerswald in Groesbeek (ca. 2010). Foto/afbeelding: Pinterest.]]
 +
 
 +
In de jaren dertig moet Jan Swertz een man opereren die besmet blijkt te zijn met [https://nl.wikipedia.org/wiki/Tuberculose tuberculose], destijds ook tbc, tb of ''tering'' genoemd in de volksmond. Hij loopt de ziekte zelf ook op. Voorzieningen voor arbeidsongeschiktheid bestaan nog niet en zijn vriend dr. A. J. Henneman, geneesheer-directeur van het R.K. Sanatorium Dekkerswald nodigt hem uit voor behandeling naar Groesbeek te komen. Hij wordt op 10 november 1938 opgenomen en overlijdt op 24 september 1941, pas 44 jaar oud.
 +
 
 +
De verhalen die dochter Katrien vertelt van Dekkerswald doen denken aan die van [[Haan_de-Swertz#Max_de_Haan|Max de Haan]] (1920) , later getrouwd met  Gien Swertz), die er na de oorlog heeft gelegen.
 +
 
 +
Dochter Katrien loopt ook tbc op, twee keer zelfs. Dat ze daar bovenop komt roept bewondering op. Men vindt het beter dat haar vader geen weet  krijgt van haar tbc. Hij krijgt foto’s te zien van Katrien hockeyend of op een springplank bij het zwembad, terwijl ze helemaal niet mag zwemmen vanwege haar tbc. Katrien vindt dat niet eerlijk en herinnert zich goed dat dokter Henneman in zijn deftig Nederlands antwoordt dat:
 +
 
 +
{| style="color: black; background-color: #f2f2f0;"
 +
|
 +
: ''dat niet opweegt tegen het verdriet dat je vader zou hebben als hij weet dat jij ziek bent''.
 +
|}
 +
 
 +
[[File:patienten op zaal dekkerswald.jpg|thumb|350px|Patiënten op bed in ziekenzaal voor mannen in Sanatorium Dekkerswald (1938). Foto/afbeelding: [http://www.geheugenvannederland.nl/nl/geheugen/pages/instelling/Spaarnestad%20Photo Spaarnestad].]]
 +
 
 +
Na zijn dood wordt Katrien wederom ziek en ligt ook een aantal maanden in Dekkerswald.
 +
 
 +
In de oorlog, als Jan Swertz al overleden is, duiken door toedoen van dokter Henneman  28 joden onder bij Dekkerswald. Dochter Katrien herinnert zich hoe ze de Duitsers te slim af zijn. Ze hebben een afspraak dat de klok op de toren geluid wordt als de Duitsers naderen voor inspectie. Als zuster Suzanne (“een prachtmens” volgens Katrien) aan de touwen hangt en de klok op de toren laat luiden op een ander tijdstip dan twaalf uur ’s middags, wat normaal is, dan is het duidelijk: Duitsers!
 +
 
 +
Alle Joden moesten het bed in en zich voordoen als tbc-patiënt, inclusief rochelen en het produceren van sputum. Heel effectief, de Duitsers komen nooit op de ziekenzalen want ze zijn als de dood voor tbc, een afschuwelijke ziekte waar je veelal aan overleed; antibiotica zijn nog niet ontdekt. Alle patiënten weten van de truc en het is opmerkelijk dat niemand deze truc ooit verraden heeft.
 +
 
 +
===Bob en haar dochters in Nijmegen===
 +
 
 +
[[file:img144 - Version 3.jpg|thumb|x425px|left|Vakantie in Vierhouten op de Veluwe met kinderen van de zussen Wil en Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Staand vlnr: [[Haan_de-Swertz|Gien Swertz]], Liek Hoogendijk (kind van [[Hoogendijk-Ekker#Gezin_Wil_en_Dirk|Wil Ekker]]) en [[Swertz,_Katrien|Katrien Swertz]]. Onder vlnr: [[Feldhaus-Swertz|Liesbeth Swertz]] en de andere twee kinderen van  [[Hoogendijk-Ekker#Gezin_Wil_en_Dirk|Wil Ekker]]; Willem en Gine Hoogendijk. (1938). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.]]
 +
 
 +
Elizabeth Frederika (Bob) Ekker reist aanvankelijk voor de oorlog op en neer tussen Den Haag en Groesbeek om haar zieke man te bezoeken. Ze logeert dan op Sion's Hof. Dit is al snel niet meer op te brengen. Jan wordt steeds zieker en op 13 juli 1939 verhuizen Bob, haar dochters en hun Haagse kinderjuf Riek Gijseman (Juffie) naar Nijmegen, waar ze aan de Groesbeekseweg 182 een huis betrekken. Jan Swertz is er nooit geweest en de dochters mogen vanwege het besmettingsgevaar nooit naar de ziekenzaal van Dekkerswald. Een enkele keer hebben ze hem op afstand mogen toezwaaien.
 +
 
 +
Bob en Jan gaan in de zomers vóór de oorlog met hun kinderen op vakantie; in 1937 naar de Hucht (juli) en Duiveland (augustus). In 1938 naar Zandvoort (juli), de Lindenhoeve (augustus) en in september gaan de zussen Bob en Wil met hun kinderen op vakantie naar Vierhouten op de Veluwe voordat Bob in Nijmegen gaan wonen.
 +
 
 +
[[File:Vakantie Vierhouten 1938 kinderen Wil en Bob.jpg|thumb|x350px|Vakantie in Vierhouten op de Veluwe met kinderen van de zussen [[Hoogendijk-Ekker#Gezin_Wil_en_Dirk|Wil Ekker]] en Elisabeth (Bob) Ekker. Van links naar rechts: [[Haan_de-Swertz|Gien Swertz]], Liek Hoogendijk (kind van [[Hoogendijk-Ekker#Gezin_Wil_en_Dirk|Wil Ekker]]) en [[Swertz,_Katrien|Katrien Swertz]], (1938). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.]]
 +
 
 +
In Vierhouten verblijven ze bij de familie Hooghordel, een boerenfamilie die hun boerderij aan stadsmensen verhuren, agro-tourisme avant la lettre. De laatste keer dat ze dat ''en famille'' doen is in 1938. Liek Hoogendijk, kind van [[Hoogendijk-Ekker#Gezin_Wil_en_Dirk|Wil Ekker]] vertelt daarover:
 +
 
 +
{| style="color: black; background-color: #f2f2f0;"
 +
|
 +
:  ''Voor de oorlog gingen we meerdere keren samen met de twee families met vakantie naar Vierhouten, bij Bartje en Dirk, die in de zomer hun boerderij verhuurden. Moeder en tante Bob, met alle kinderen. De vaders bleven thuis werken, ze kwamen dan in de weekends. Het waren heerlijke vakanties, we maakten fietstochten, mochten helpen op de boerderij, we mochten pasgeboren biggetjes vasthouden en een naam geven, ieder biggetje had een naam van een oom of tante. En we versierden onze fietsen.
 +
|}
 +
 
 +
Alsof ze een voorgevoel heeft maakt Bob veel foto's van de kinderen en hun neefjes en nichtjes. In augustus 1939 wordt vakantie gevierd in het Onland, Lochem. Ze zullen er ook in 1941 en 1942 de zomer doorbrengen. Gien Swertz leert daar paardrijden.
 +
 
 +
Met steun van dokter Henneman krijgt Elizabeth Frederika (Bob) Ekker een baan als secretaresse in het Oud-Burgeren-Gasthuis te Nijmegen aan de Molenstraat. Zo kan zij zichzelf en haar drie dochters redden. Ze is een kranige vrouw en maakt zich  stenotypen snel eigen.
 +
 
 +
Katrien volgt de middelbare school op Marienbosch aan de Groesbeekseweg. Nadat deze school door de Duitsers gevorderd wordt, krijgt zij les in de dansschool van De Goeij en in een klas van de zustersschool aan de Oude Stadsgracht. Voor geschiedenis en aardrijkskunde wordt uitgeweken naar een groot prieel achter een huis aan de St. Annastraat, tegenover de Archipelstraat.
 +
 
 +
[[File:1927 Elisabeth Frederika Swertz versie 7.jpg|thumb|365px|left|Elizabeth Frederika (Bob) Ekker op ca. 40-jarige leeftijd (ca. 1940). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.]]
 +
 
 +
[[File:Musserts_lidmaatschapskaart.jpg|thumb|150px|Gien krijgt het aan de stok met NSBers en moet een nacht de bak in (foto NSB-lidmaatschapskaart van Mussert, 1934).]]
 +
 
 +
Gien herinnert zich dat de Duitsers huiszoeking kwamen doen en aanklopten. Haar moeder heeft een clandestiene radio en wil voorkomen dat Duitsers binnenkomen. Ze vertelt de Duitsers glashelder dat ze weduwe is, drie jonge meisjes in huis heeft, en géén vreemde mannen in haar huis duldt! De Duitsers druipen af.
 +
 
 +
Volgens Gien luisterden de bezettende Duitsers alleen als ze net zo werden afgeblaft als anderen door hen. Gien herinnert zich ook goed de geluiden uit die tijd; luidkeels zingende Duitsers bij het marcheren, het stampen met hun laarzen, en het fluiten van bommen als die laag voorbij kwamen.
 +
 
 +
Gien brengt een nacht met een vriendin Wietje Heerders door in de cel. Ze hebben hondendrollen opgepakt en door de brievenbus van een NSB’ers geduwd. Ze wordt verklikt, misschien door een vriendinnetje van een NSB-familie tegenover (Dotie Boenk), waarvoor moeder haar al een keer gewaarschuwd heeft. Een iets andere versie is dat Gien de post uit de brievenbus heeft gehaald van die familie en daaruit bleek dat de familie van de NSB was.
 +
 
 +
===Overlijden Jan Swertz===
 +
 
 +
[[File:dekkerswald_hal.jpg|thumb|365px|De hal in het hoofdgebouw van Sanatorium Dekkerswald. Waarschijnlijk kwamen de dochters van Jan Swertz niet verder dan hier om hun vader te bezoeken (foto ca. 1935)]]
 +
 
 +
De tbc van Jan Swertz is op een gegeven moment dermate vergevorderd dat zijn gezonde long door de andere zieke long wordt aangetast. Hij overlijdt op 24 september 1941, pas 44 jaar oud. Op een of andere manier is hij voldaan dat hij nog net een Duitser buiten door het raam heeft gezien voordat hij dood gaat, de bezetting is dan ca. anderhalf jaar actief. Katrien herinnert zich dat ze op afstand mee heeft kunnen kijken toen hij stierf.
 +
 
 +
Bij de begrafenis van Jan komt tante Bee Zuidema (een vriendin van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker) in het zwart uit de volgauto maar draagt wel een knalrood tasje. Ze is altijd heftig opgemaakt en rookt als een ketter. Aan de vele rimpels op haar doorgerookte gezicht dankte ze haar bijnaam ‘tante perkament’. Dochter Katrien ziet haar nog voor zich met een eeuwige sigaret met mondstuk in haar mond. Ze praatte er mee en ze reed er auto mee, heel knap!
 +
 
 +
===Vlucht naar de Biesseltsebaan===
 +
 
 +
[[Bestand:Market-Garden - Nijmegen and the bridge.jpg|thumb|365px|left|Het centrum van Nijmegen na zowel Duitse als geallieerde bombardementen (1944)]]
 +
 
 +
Nadat op 17 september 1944 [https://nl.wikipedia.org/wiki/Operatie_Market_Garden operatie Market Garden] wordt ingezet komt Nijmegen in de frontlinie terecht. Waar het daarvoor relatief rustig is geweest, komt het oorlogsgeweld er nu van alle kanten naar toe. De geallieerde troepen eisen ruimte op, er heerst chaos, er zijn veel beschietingen, en veel vluchtelingen uit de omgeving zoeken onderkomen.
 +
 
 +
Katrien herinnert zich dat haar moeder al eerder hun kinderjuf Riek Gijseman (Juffie) had bevolen ‘als de sodemieter’ haar koffers te pakken en de trein terug te nemen naar Den Haag. Dat heeft ze goed ingeschat; al gauw wordt het contact verbroken met het westelijk deel van Nederland.
 +
 
 +
Ook bij het tijdelijk onderkomen van het jonge gezin Swertz-Ekker wordt het op een gegeven moment te gevaarlijk. Er vallen steeds meer granaten en de bange weduwe Houwing-van der Venne, die naast hen op nummer 180 woont, zit bijna elke avond bij hen in de kelder. Op 18 september 1944 valt er een granaat door het dak en er ontstaat brand op het bed van dienstmeid Lies Noy. Moeder Elizabeth Frederika (Bob) Ekker is niet bang; ze grijpt flessen wijwater die ze van de kerk heeft gekregen en probeert de brand te blussen.
 +
 
 +
[[File:agenda Bob Swertz 1945.jpg|thumb|375px|Agenda van Bob Swertz van 1944. Ze noteert in potlood op zondag 17 September: ''11 uur in de kelder gezeten, in voor achterkamer geslapen, meest in de kelder gezeten''. Op maandag 18 september: ''Gevlucht 's avonds naar Biesseltsche Baan''.]]
 +
 
 +
Moeder en dochters vluchten die zelfde avond in aller ijl naar het huis van [[Hardenbroek_van,_Gijs|Gijs baron van Hardenbroek]]. Hoewel geen familie, is Van Hardenbroek een goede huisvriend en wordt oom genoemd. Ze gaan lopend en te fiets. Bob Swertz heeft haar dochters eerder geïnstrueerd ieder wat mee te nemen van waarde als er een bombardement zou plaatsvinden.
 +
 
 +
In hun vlucht neemt Liesbeth de zilveren theelepeltjes mee, Gien de hond en Katrien fotoboeken. Dat laatste was voor Bob belangrijk “wat je ook meeneemt; de fotoboeken moeten mee”. Volgens Katrien was het ver lopen en dat alles moest heel 'stiekem' gebeuren; het was speruur, alles was verduisterd, en na 8 uur mocht je niet meer buiten zijn.
 +
 
 +
[[File:Hardenbroek jong v2-resized.jpg|thumb|200px|left|[[Hardenbroek_van,_Gijs|Gijs baron van Hardenbroek]], wiens huisknecht Kees Bob en de kinderen in hun huis opvangt na hun vlucht.]]
 +
 
 +
De vlucht is niet zonder gevaar. Tussen 17 en 20 september, de dag dat Nijmegen officieel bevrijd is, wordt hevig gevochten. Tegen het einde zijn nog niet alle Duitsers verjaagd, en er heerst complete wanorde. Pater van Driel van het Neboklooster, die later [[Swertz-Ekker#Getuigenissen_uit_eerste_hand|het overlijden van Bob Swertz]] zal beschrijven, noteert op 20 september in zijn dagboek, twee dagen na de nachtelijke vlucht van Bob en haar kinderen:
 +
 
 +
{| style="color: black; background-color: #f2f2f0;"
 +
|
 +
:  ''In de stad wordt vreselijk huisgehouden door de Duitsers, die talloze mensen hun huizen uit jagen, over gordijnen en meubels benzine gieten en ’t huis in brand steken. Steeds meer mensen vluchten de stad uit naar de Ooij, Brakkenstein, etc.''
 +
|}
 +
 
 +
Bob en de kinderen leggen de 3 kilometer tussen hun huis en dat van [[Hardenbroek_van,_Gijs|Gijs van Hardenbroek]] lopend en fietsend af. Het huis ligt in het zuiden aan de Biesseltsche Baan nummer 8 en de tuin grenst aan het bos van Dekkerswald. Gijs had zijn huissleutel eerder aan Bob gegeven toen hij zelf moest onderduiken. Na de oorlog is de naam van de straat veranderd in Biesseltsebaan en vanaf 1950 heeft de gemeente Groesbeek e.e.a. omgenummerd; het is nu Biesseltsebaan nr. 20.
 +
 
 +
[[File:eerste amerikanen dekkerswald v2.jpg|thumb|500px|De eerste Amerikanen worden op 19 september 1944 verwelkomd op het terrein van Dekkerswald. De nacht ervoor moeten Bob Swertz en haar kinderen vluchten uit een brandend huis.]]
 +
 
 +
Kees, de huisknecht van [[Hardenbroek_van,_Gijs|Gijs van Hardenbroek]], vangt hen op. Toen Bob en de kinderen in Nijmegen kwamen wonen bracht hij soms taart of eten mee. Gijs van Hardenbroek draagt de titel baron en dient net als zijn vader aan het hof, reden waardoor hij in de oorlog moet onderduiken. Hij bekleedde een aantal functies aan het hof (opperceremoniemeester, grootmeester, thesaurier van het Huis) en is lang particulier thesaurier van Juliana geweest.
 +
 
 +
==Overlijden Bob Ekker==
 +
 
 +
===de Brakkenstein Crash===
 +
 
 +
{| style="color: black; background-color: #ffffcc;"
 +
|Zie gerelateerde pagina's in [[:Category:Brakkenstein Crash|Categorie Brakkenstein Crash]].
 +
|}
 +
 
 +
Amper tweeëneenhalf weken na hun vlucht naar het huis van [[Hardenbroek_van,_Gijs|van Hardenbroek]], wordt Elizabeth Frederika (Bob) Ekker getroffen door een projectiel. Ze overlijdt ter plaatse.
 +
 
 +
[[file:Inslag_bom_6_oktober_1944 v2.jpg|thumb|400px|left|De vermoedelijke plaats van de inslag van het projectiel dat Elizabeth Frederika (Bob) Ekker trof, ligt een aantal meters ten westen van de rode markering op de foto (Google Earth)]]
 +
 
 +
Het gebeurt op 6 oktober 1944 tijdens de zogenoemde [[Brakkenstein_Crash|Brakkenstein Crash]]. Op die dag doet zij, zoals de afgelopen dagen ook, de was voor een groep Engelse soldaten, in dit geval het altaarlinnen van de Anglicaanse ''Chaplain''. Een aalmoezenier van het Engelse leger bivakkeert tijdelijk met een groepje soldaten in de bossen van Dekkerswald en had Bob gevraagd om te helpen met de was. Bob bracht om de paar dagen de gewassen en gestreken spullen terug naar de tent van de Engelsen. Het weer was die dag goed, zonnig met hier en daar een wolk.
 +
 
 +
Op die bewuste dag zouden de Engelse soldaten met de aalmoezenier weer vertrekken. Rond het middaguur loost de piloot van een gehavend geallieerd vliegtuig zijn laatste twee projectielen (RP's) af, ongeveer ter hoogte van de Nijmeegsebaan, voordat hij neerstort. Hij vermoedt niet dat er in het uitgestrekte bosachtige gebied dat hij voor zich ziet, toch nog een paar woonhuizen verscholen liggen.
 +
 
 +
Met alle gevolgen van dien. Bob, die op dat moment ergens achter het huis van [[Hardenbroek_van,_Gijs|Gijs van Hardenbroek]] staat bij de tent van Engelse soldaten, krijgt een grote scherf tegen haar borst en is op slag dood. Haar stoffelijke resten worden in een kist op een afgesloten kamertje op het logeeradres van de dochters gezet. Zij mogen er tijdelijk niet komen.
 +
 
 +
Dokter Henneman regelt de begrafenis op het kerkhof van de Heilige Land Stichting, die op 10 oktober plaatsvindt. (vragen; bij Jan Swertz is graf geruimd? CHECK ). In het dagblad De Gelderlander van 10 en 11 oktober 1944 wordt een annonce geplaatst, ondertekend door de drie dochters (Elizabeth is per abuis met een S geschreven).
 +
 
 +
De nadere toedracht van de crash is nooit onderzocht en wordt pas in de 21e eeuw [[Brakkenstein_Crash|gereconstrueerd]]. Het gaat om de Nieuw-Zeelandse piloot Ivan William Cain, en niet om een Engelsman zoals eerder vermoed. Cain en Elizabeth Frederika (Bob) Ekker, het enige burgerslachtoffer, worden in 2012, precies 68 jaar na de ramp geëerd met een [[Monument Ivan Cain|monument]].
 +
 
 +
===Getuigenissen uit eerste hand===
 +
 
 +
[[File:IM pater van driel.jpg|thumb|300px|Bidprentje van Pater Van Driel die het tragische overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker in zijn dagboek vastlegt (1954).]]
 +
 
 +
Pater Hermanus van Driel is Algemeen Overste van het Neboklooster, en houdt gedurende de oorlog een dagboek bij. Hij woont dicht bij de rampplek en beschrijft het tragische overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Een passage daaruit:
 +
 
 +
{| style="color: black; background-color: #f2f2f0;"
 +
|
 +
: ''(...) Omstreeks 12 uur ontploft een scherfbom tussen de Biesseltse baan en het huis van den Heer ten Horn. Mevr. de Wed. Swerts, die met haar drie kinderen 19 september uit de stad was weggevlucht en haar intrek genomen had in de villa van [[Hardenbroek_van,_Gijs|Baron van Hardenbroek]] tegenover ons, werd dodelijk getroffen; zij moet op slag gedood zijn.''
 +
 
 +
: ''Zij stond in ’t bosje achter ’t huis bij de tent van den Anglicaansen Chaplain, wiens altaarlinnen zij gewassen had, dat zij nu kwam terugbrengen. De Chaplain was achteruitgesprongen in de kuil onder zijn tent en had slechts enkele schrammen. Onmiddellijk rende hij de Biesseltse baan op, zag de twee oudste kinderen –meisjes van ± 14 en 16 jaar- en stuurde ze naar ons. Toen zij bij ons in den kelder waren, kwam hij ons even later ontdaan vertellen, dat hun moeder gedood was.''
 +
|}
 +
 
 +
Hij beschrijft ook de uitvaart en begrafenis van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker die afgebroken moet worden als er bommen vallen en iedereen naar de schuilkelder moet. Pater van Driels gehele relaas, en dat van dr. Henneman in zijn egodocument, staan beschreven op de pagina  [[Getuigenissen_overlijden_Elizabeth_(Bob)_Ekker|Getuigenissen overlijden Elizabeth (Bob) Ekker]].
 +
 
 +
==De dochters na hun moeders dood==
 +
 
 +
===Onderdak bij Hardenbroek en Henneman===
 +
 
 +
[[File:KDC01_TF2A03674_U.JPG|thumb|250px|left|Mgr. Mutsaerts bisschop van den Bosch speldt Dr. Henneman (rechts) de ridderorde van Sint Gregorius op. Henneman was directeur van Dekkerswald in Groesbeek en ving tijdelijk de dochters Swertz op (foto 1948)]]
 +
 
 +
De maanden daarna verhevigt de strijd; Nijmegen zit nu midden in de vuurlinie. Katrien herinnert zich dat chauffeur Anton Fuurer van Dekkerswald dodelijk getroffen werd, ongeveer een maand na de dood van moeder. Een raket boorde zich in zijn woning dwars door de keukendeur naar binnen en raakte Anton.
 +
 
 +
Dagen na de begrafenis van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker zijn er steeds meer geallieerde soldaten aanwezig; grote gespierde negers van over de oceaan lopen in het bos en rond het huis van [[Hardenbroek_van,_Gijs|Gijs van Hardenbroek]]. Lies Noy, het dienstmeisje uit Beneden Leeuwen, die nu de zorg voor de drie wezen heeft, is doodsbang dat deze jonge kerels de meisjes, iets aandoen. Ze worden dagenlang opgesloten in de kelder. De deur wordt met touwen dichtgebonden en ze moeten zich voeden met de voorraad appelmoes van Kees, de knecht van [[Hardenbroek_van,_Gijs|Gijs van Hardenbroek]].
 +
 
 +
Dokter Henneman vindt hen in die toestand en heeft al gauw in de gaten dat het niet zo goed gaat. Hij vraagt hen op de thee. Onderweg zegt Liesbeth nog dat ze zich moeten gedragen, maar als een schaal met koekjes op tafel wordt gezet, kunnen ze zich niet meer inhouden. Dokter Henneman vraagt of ze honger hebben en inderdaad; hij laat direct een schaal met brood aanrukken en vanaf dat moment worden ze in zijn huis opgenomen.
 +
 
 +
Ze hebben er tot mei 1945 gezeten. Regelmatig gaan ze met Boy, de hond van dokter Henneman, in het bosrijke gebied wandelen. Begin mei 1945 worden ze vergezeld door Koos de boswachter. De hond rent ver voor hen uit en begint plotseling vreselijk te blaffen. Als ze dichterbij komen vinden ze drie oudere Duitse soldaten, die zich daar hadden ingegraven en niet weten dat de oorlog voorbij is.
 +
 
 +
===Bombardement van het ouderlijk huis===
 +
 
 +
[[file:kabinet bij isabel.jpg|thumb|250px|Het eikenhouten kabinet van Bob en Jan Swertz, een meubelstuk dat het bombardement heeft overleefd. Al het kristal dat binnen werd bewaard was door schokgolven gesprongen.]]
 +
 
 +
Na het overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker voltrekt zich een andere ramp in Den Haag; [[Bezuidenhout#Het_vergissingsbombardement|het vergissingsbombardement op het Bezuidenhout]] op 3 maart 1945. Het ouderlijk huis aan de [[Bezuidenhout#Daendelsstraat_44|Daendelsstraat 44]] loopt schade op maar blijft staan. Het wordt als herstelbaar aangemerkt en niet ontmanteld na de oorlog.
 +
 
 +
De schokgolven hebben hun tol geëist en al het glas is gesprongen. Bij het openen van de servieskast,  een antiek kabinet in Hollandse Louis XV/XVI stijl,  vallen alle kristallen glazen van hun voetstuk. Dochter Katrien heeft nog één ongedeerd kristallen glas.
 +
 
 +
===Opvang na de oorlog===
 +
 
 +
In de nadagen van de oorlog verblijven de drie zussen, inmiddels wees geworden en dakloos, bij dokter Henneman en kunnen niet terug naar familie in het nog bezette Den Haag. De pastoor van de St. Jozefkerk aan het Keizer Karelplein doet op de preekstoel een oproep onder de parochianen om kinderen tijdelijk onder te brengen.
 +
 
 +
Het echtpaar Theo (oom Dorus) en Lien Schaeffer (Bisschop Hamerstraat 9, hoek Welderenstraat) heeft al twee meisjes onderdak gegeven die niet terug konden naar Culemborg. Ze nemen ook de drie zusjes op in hun gezin van ?? tot ?? CHECK . De Schaeffers hebben zelf twee kinderen; Ineke (getrouwd de Wit) en Hans. Hans is een autist waar Katrien haar hele leven contact mee heeft gehouden, tot kort voor haar dood. Zij nam hem vaak onder haar hoede.
 +
 
 +
De familie van Bob in het westen van het land krijgt pas in mei 1945 het ontstellende bericht dat hun zus cq dochter overleden is. Er is zeven maanden lang geen contact mogelijk tussen het bezette deel van Nederland en het bevrijde deel rond Nijmegen. In mei 1945 brengt Dr. Henneman het ontijdig bericht van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker' overlijden persoonlijk over aan hun voogd [[Hoogendijk-Ekker#Dirk_Albert_Hoogendijk|oom Dirk Hoogendijk]]. Hoogendijk regelt met Toon Ramselaar dat [[Hoogendijk-Ekker#Steun_voor_de_familie|Bob herbegraven wordt]]. Het verhaal staat in paragraaf [[Hoogendijk-Ekker#Steun_voor_de_familie|Steun voor de familie]].
 +
 
 +
===Ieder hun eigen weg===
 +
 
 +
De meisjes maken de MMS (Middelbare Meisjes School) allemaal af in Nijmegen. [[Swertz,_Katrien|Katrien]] en [[Haan de-Swertz#Gine Swertz|Gien]] kiezen voor de verpleging omdat ze daarmee snel op eigen benen kunnen gaan staan en onafhankelijk worden. Studeren zit er niet in gegeven de barre omstandigheden. [[Feldhaus-Swertz#Liesbeth Swertz|Liesbeth]] volgt de Montessori-opleiding en gaat het onderwijs in.
 +
 
 +
Katrien en Gien blijven lang solidair samen, eerst in Dekkerswald en daarna in Den Haag bij het Westeinde ziekenhuis. Zelfs in Eindhoven (Sint Joris ziekenhuis) hebben ze nog samen gewerkt.
 +
 
 +
==Fotogalerij Haagse tijd voor de oorlog==
 +
 
 +
<gallery>
 +
 
 +
image:nederlands_patriciaat.jpg|De 'Blauwe Boekjes' die het [http://nl.wikipedia.org/wiki/Nederland's_Patriciaat Nederlands Patriciaat] vastleggen hebben veel informatie over de geslachten Rijshouwer, Offerhaus, Huber, van Vollenhoven en Sypkens, voorouders van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker
 +
 
 +
Image:1901 Geboorte akte Elisabeth Ekker.jpg|Geboorteakte Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (1901)
 +
 
 +
image:1918 Swertz candidaats Utrechts dagblad v2.jpg|J. M. A. Swertz behaalt candidaats-examen geneeskunde. kolom rechtsboven in Stadsnieuws. Utrechts Dagblad zaterdag 6 juli 1918.
 +
 
 +
Image:1929 Uitreksel bevolkingsregister Den Haag 1.jpg|Uittreksel bevolkingsregister Den Haag familie Swertz jaren '30 (deel 1)
 +
 
 +
Image:1929 Uitreksel bevolkingsregister Den Haag 2.jpg|Uittreksel bevolkingsregister Den Haag familie Swertz jaren '30 (deel 2)
 +
 
 +
image:sneeuwpret wil en bob ekker.jpg|Sneeuwpret in het Haagse Bos. Zussen Wil en Bob Ekker (ca. 1922). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
 +
 
 +
Image:1922 Bob (grandma), great-grandma and sister Wil - Version 5-resized.jpg|van links naar rechts; Bob Ekker (21 jaar), haar moeder Regina (Gien) Rijshouwer en haar zus Wil in Bad Nauheim, Duitsland, in de tuinen van de Trinkkuranlagen, een hip en mondain oord in die tijd (1922). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
 +
 
 +
image:bob swertz manheim.jpg|Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (21 jaar) in Bad Nauheim, Duitsland (1922). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
 +
 
 +
Image:Album Swertz_Ekker890 - Version 2-resized.jpg|Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (23) en haar moeder in het Haagsche Bosch, dat op tientallen meters van hun huis lag (1924). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
 +
 
 +
image:bob swertz kroondomeinen.jpg|Elizabeth Frederika (Bob) Ekker op 24-jarige leeftijd. Foto genomen in Hoog Soeren (Kroondomeinen, Apeldoorn) (1925). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
 +
 
 +
Image:Album Swertz_Ekker896 - Version 4.jpg|Poseren in de polikliniek van het  Westeinde ziekenhuis, twee maanden voor de bruiloft. Zittend vlnr: Jan Swertz, Bob Ekker, onbekend. Staand vlnr: Cato Armee (moeder Jan, Derk Willem Ekker, Regina (Gien) Rijshouwer (ouders Bob Ekker) en een onbekende.Foto: 21 mei 1927. Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
 +
 
 +
Image:1927 Juli Huwelijk Bob Ekker en Jan Swertz.jpg|Huwelijkakte Bob Ekker en Jan Swertz (27 juli 1927)
 +
 
 +
Image:Wilhelmina fiets V2.jpg|Wilhelmina op de fiets. Als ze per ongeluk door een fietsende Gien Swertz (ca 8 tot 10 jaar oud) wordt aangereden, roept Gien 'sukkel' tegen haar (foto 1938)
 +
 
 +
Image:bob jan regina rijshouwer en onbekend.jpg|TEKST
 +
 
 +
Image:carel swertz vrouw en katrien en gien.JPG|TEKST
 +
 
 +
image:kinderen wil en Bob.jpg|Alle kinderen van de zussen Wil en Elisabeth (Bob) Ekker tijdens een vakantie in Vierhouten op de Veluwe. Van links naar rechts:  [[Swertz,_Katrien|Katrien Swertz]], [[Hoogendijk-Ekker#Gezin_Wil_en_Dirk|Liek Hoogendijk]], Gine Hoogendijk (achter Lieke), onbekende vrouw, [[Feldhaus-Swertz|Liesbeth Swertz]], Willem Hoogendijk, [[Haan_de-Swertz|Gien]] (1938). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
  
−
Na het overlijden van Bob Swertz voltrok zich een andere ramp in Den Haag; [[Bezuidenhout;_het_vergissingsbombardement|het vergissingsbombardement op het Bezuidenhout]] op 3 maart 1945. Het ouderlijk huis aan de Daendelsstraat 44 liep schade op maar bleef staan. Het werd als herstelbaar aangemerkt en niet ontmanteld na de oorlog. De schokgolven hadden wel hun tol geëist en al het glas was gesprongen. Bij het openen van de servieskast (een mooi antiek kabinet in Hollandse Louis XV/XVI stijl van ca 1770) vielen alle kristallen glazen van hun voet. Dochter Katrien heeft nog één ongedeerd kristallen glas. Lange tijd heeft de wijk eruit gezien als een vlakte waar nog enkele huizen of rijtjes huizen overeind stonden, waaronder het ouderlijk huis. In de zestiger jaren is het westelijk deel van de wijk, grenzend aan het Centraal Station definitief gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw. Het ouderlijk huis lag op de locatie waar nu het archief van de Koninklijke Bibliotheek (KB) staat, een bijgebouw naast de openbare leeszalen.
 
−
<gallery widths=250px heights=250px>
 
−
File:1945 Vergissingsbombardement Daendelstraat.jpg|Het rijtje huizen aan de Daendelsstraat met  links? het ouderlijk huis, 196?
 
 
</gallery>
 
</gallery>
  
−
=='''Opvang na de oorlog'''==
+
==Fotogalerij Tweede Wereldoorlog en daarna==
  
−
In de nadagen van de oorlog verbleven de drie zussen, inmiddels wees geworden en dakloos, bij dokter Henneman en konden niet terug naar familie in het nog bezette Den Haag. De pastoor van de St. Jozefkerk aan het Keizer Karelplein deed op de preekstoel een oproep onder de parochianen om kinderen tijdelijk onder te brengen. Het echtpaar Theo (oom Dorus) en Lien Schaeffer (Bisschop Hamerstraat 9, hoek Welderenstraat) had al twee meisjes onderdak gegeven die niet terug konden naar Culemborg. Ze namen ook de drie zusjes op in hun gezin van ?? tot ??.. De Schaeffers hadden zelf twee kinderen; Ineke (getrouwd de Wit) en Hans. Hans, een autist waar Katrien tot aan vandaag contact mee onderhoudt en vaak onder haar hoede heeft genomen.
+
<gallery>
  
−
=='''Ieder hun eigen weg'''==
+
image:groes.jpg|Het huis aan de Groesbeekseweg 182, Nijmegen, waar Bob en de kinderen tijdelijk wonen. Als er een granaat door het dak inslaat slaan ze op de vlucht. (foto 2012)
−
De meisjes maakten de MMS (Middelbare Meisjes School allemaal af in Nijmegen. [[Katrien Swertz|Katrien]] en [[de Haan-Swertz#Gine Swertz|Gien]] kozen voor de verpleging omdat ze daarmee snel op eigen benen konden gaan staan en onafhankelijk worden. Studeren zat er niet in gegeven de barre omstandigheden. Katrien en Gien bleven lang solidair samen, eerst in Dekkerswald en daarna in Den Haag bij het Westeinde ziekenhuis. Zelfs in Eindhoven (Sint Joris ziekenhuis) hebben ze nog samen gewerkt. [[Feldhaus-Swertz#Liesbeth Swertz|Liesbeth]] volgde …
+
 
 +
image:bob swertz portret V2.jpg|Elizabeth Frederika (Bob) Ekker op ca. 40-jarige leeftijd (ca. 1940). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
 +
 
 +
image:1941 September Overlijden Jan Swertz 2.jpg|bidprentje van Jan Swertz voorzijde (1941)
 +
 
 +
image:1941 September Overlijden Jan Swertz 1.jpg|bidprentje van Jan Swertz achterzijde (1941)
 +
 
 +
image:1941 Swertz.jpg|Artikel in de Haagsche Courant over het overlijden van Jan Swertz (25 september 1941)
 +
 
 +
Image:1944 Overlijden Bob Ekker.jpg|Annonce van het overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Elizabeth is per abuis met een S geschreven (1944)
 +
 
 +
Image:Bidprentje EF SWERTZ EKKER.jpg|Bidprentje van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (1944).
 +
 
 +
image:1945 swertz ekker - Version 12.jpg|Rouwadvertentie van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker, geplaatst door de familie in het westen die het nieuws over haar overlijden pas na de bevrijding, zeven maanden later, hoorde. Ook hier is Elizabeth per abuis met een S geschreven  (mei 1945)
  
−
<gallery widths=250px heights=250px>
 
−
File:195x Feest bij familie Haan met Swertz zusjes.jpg|Zusjes Swertz in 195x bij feestje Haan familie.
 
−
File:2004 Feest bij familie Haan met Swertz zusjes.jpg|Zusjes Swertz in 2004 bij feestje Haan familie.
 
 
</gallery>
 
</gallery>
 +
 +
[[Category:Inhoud]]
 +
[[Category:Gezin]]
 +
[[Category:Ekker-Rijshouwer en kinderen]]
 +
[[Categorie:Brakkenstein Crash]]
 +
[[Categorie: Bezuidenhout]]
 +
[[Category:To Check]]

Huidige versie van 3 apr 2022 om 12:17

Over Elizabeth Ekker, "Bob" genoemd, haar man de chirurg Jan Swertz, en hun dochters in het zorgeloze vooroorlogse Den Haag. Hoe de nonconformistische Bob tegen de mores in met een katholiek huwt en moet 'omscholen' van geloof. Drie dochtertjes die opgroeien met een zorgzame kinderjuf en een forse Hongaarse dienstmeid. En dan obstinate Gien die Wilhelmina omver fietst en op olifanten klimt. Hoe het gezin meeverhuist als Jan moet kuren in Nijmegen maar bezwijkt aan zijn TBC. Ondanks de nakende oorlog zijn er leuke "agro-vakanties" met alle neefjes en nichtjes van de Ekker-kant. Van de vlucht in aller ijl 's nachts uit een brandend huurhuis naar Kees, de knecht van oom Gijs die ondergedoken is. En dan het tragisch overlijden van Bob, getroffen door een geallieerd projectiel terwijl ze het altaarlinnen voor een Anglicaanse Chaplain wast. Hoe de drie meisjes, kinderen en wees, dagenlang moeten schuilen in de kelder met alleen appelmoes, en over de opvang na de oorlog door een katholiek gezin na een oproep in de kerk.
Zie gerelateerde pagina's in Categorie Ekker-Rijshouwer en kinderen


Het bruidspaar Ekker-Swertz komt uit het huis van de ouders Ekker (Den Haag, 1927). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
Afstamming: hoe de families in elkaar oplossen naar boven toe
De Haan-Swertz
Swertz-Ekker
Swertz-Armee Ekker-Rijshouwer

Deze pagina beschrijft Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (1901), haar echtgenoot Joannes Maria Antonius (Jan) Swertz (1897), hun huwelijk en hun gezin.

Inhoud

[bewerken] Jeugd van Jan Swertz

Eindexamenklas A uit 1915 van de Rijks-HBS Gouda; tweede van rechts is Jan Swertz, ca. 18 jaar oud. Vierde van links staande is medeleerling A.C. (Toon) Ninaber van Eyben, later een bekend glazenier en kunstenaar. Verder nog medeleerlingen J.W. Smit, M.W. Oosterling, Th. Ruys, J. van der Graaf, A.J. Heynen, C.B. Kunst, H.W. Jager, W.C. Overeynder, docent A. van Vreuming, en direkteur S.S. Hoogstra.

Joannes Maria Antonius (Jan) Swertz is geboren op 5 april 1897 in Utrecht, waar ook zijn enige en jongere broer Carel (1899) is geboren. Hun ouders zijn Johannes Fredericus Augustus (Frits) Swertz en Catharina Paulina (Cato) Armee. Op hun pagina's worden ook Jans vroegste jaren beschreven.

Van zijn vaders kant zijn er veel handelaren en koopmannen uit Utrecht en Amsterdam met oorsprong in Limburg die op de pagina Swertz, Familie beschreven worden. Van zijn moeders kant zijn er de families Armee, Cohu en de Brieder.

Jan Swertz volgt de Rijks-HBS in Gouda. Na zijn eindexamen in 1915 gaat hij geneeskunde studeren aan de Rijksuniversiteit Utrecht. In 1918 behaalt hij zijn kandidaatsexamen en in 19?? CHECK zijn bul.

Joannes Maria Antonius (Jan) Swertz, ca. 25 - 30 jaar oud. Foto: privé-archief C. F. A. Swertz, Bennekom.

Voor zijn tijd is hij een lange man: 1,80 meter, 8 cm meer dan gemiddeld. Hij wordt bij de medische keuring voor de dienstplicht ongeschikt verklaard wegens zwakke oogen.

Jan Swertz komt rond 1922 bij dr. D. W. Ekker, zijn latere schoonvader, werken in het Rooms Katholieke Ziekenhuis Johannes de Deo (tegenwoordig Westeinde ziekenhuis) in Den Haag. Ekker is daar neus- keel- en oorarts en Jan Swertz wordt inwonend assistent voor heelkunde. In het Westeinde ontmoeten Jan en Bob Ekker elkaar; Bob helpt haar vader in zijn praktijk.

Jan Swertz verhuist voor zijn werk naar Den Haag en staat van december 1922 tot juli 1926 ingeschreven in het bevolkingsregister met het adres van het ziekenhuis.

[bewerken] Jeugd van Bob Ekker

Elizabeth Frederika (Bob) Ekker, ca. 24 jaar oud

Elizabeth Frederika (Bob) Ekker is geboren op 1 juni 1901 in Den Haag. Haar moeder Regina (Gien) Rijshouwer (1869) is geboren in Leiden, haar vader Derk Willem Ekker (1863) in Hengelo. Op hun pagina's worden Bobs vroegste jaren beschreven. Bobs ouders komen uit families van dokters, magistraten en ondernemers. Van vaders zijde de families Ekker, Stork, en Craan, en van moeders zijde de families Rijshouwer, Offerhaus en van Vollenhoven.

Bobs ouders vestigen zich in 1893 in Den Haag. Haar vader is ‘geneesheer’; eerst huisarts en daarna keel-, neus- en oorarts. Ze zijn in Utrecht (1892) getrouwd. Elizabeth is de jongste van vier kinderen. Zij heeft twee broers; Coos (1893) en Henk (1899), en een zuster; Wil (1895). Bob doorloopt het Gymnasium in Den Haag en raakt o.a. bevriend met Gijs van Hardenbroek.

In Anglo-Saksische landen gangbaar: Elizabeth met een z.

[bewerken] Bob, Elizabeth en Elisabeth

Elizabeth wordt eerst ouderwets Betsy genoemd, zoals haar naamgever Elisabeth Frederika Offerhaus (echtgenoot van Jakob Peter Rijshouwer), haar grootmoeder van moeders kant. Zij gaat echter verder door het leven als Bob. De reden hiervan is onduidelijk (misschien is het haar bobkapsel dat en vogue is in de jaren twintig van de 20e eeuw?) maar een afwijkende jongensnaam past in ieder geval wel bij haar non-conformistisch karakter.

Het is merkwaardig dat haar ouders kiezen voor de Engelse/Amerikaanse variant Elizabeth met een Z in plaats van de traditionele en continentale versie Elisabeth met een S, die gangbaar is in Duitsland en Frankrijk, maar ook in hun familie. Ze is daarmee een buitenbeentje, want Bob en haar zus Wil kiezen later voor hun kinderen weer de vorm Elisabeth.

[bewerken] Bob en Jan Swertz in Den Haag

Familiefoto; vlnr staand; Emma van Lidth de Jeude (later; Emmy van Swoll), Jan Swertz, Bob Ekker en Dirk Hoogendijk; vlnr zittend Coos Ekker. Dora (Dokie) vanb Schaick, Henk Ekker en Wil Ekker. Het onderschrift luidt Aanteekenen Henk en Dokie; In ondertrouw gaan werd 'aantekenen' genoemd, omdat je een officiële akte van huwelijksaangifte meekreeg. (augustus 1925). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
Who is who; de gezichten bij de familiefoto (augustus 1925).

Jan Swertz bekwaamt zich in chirurgie en houdt praktijk in het ziekenhuis, hoewel ‘voorname’ patiënten wel thuis worden ontvangen voor consult. Een slager aan de Schenkweg is zo tevreden met zijn operatie dat hij zijn twee kinderen Bob en Jan noemt, maar dan wel twee jongens.

[bewerken] Huwelijk

Elizabeth Frederika (Bob) Ekker en Jan Swertz trouwen op 27 juli 1927 in Den Haag. Zij woont nog bij haar ouders en Jan sinds maart 1927 aan het Westeinde nr. 38, vlak bij het ziekenhuis (daarvoor 8 maanden op het Stadhoudersplein nr. 2).

Het bruidspaar komt uit het huis van haar ouders Ekker; Jan Pietersz. Coenstraat 21, Den Haag (1927). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

Haar broer Coos Ekker en zijn oom Frans Swertz zijn getuigen. Bij de handtekeningen op de acte ontbreken de ouders van Jan. Zijn moeder Cato Armee is wel bij het huwelijksbanket, zijn vader Johannes Fredericus Augustus (Frits) Swertz ontbreekt. Dat ligt voor de hand; Frits en Cato leven al 18 jaar gescheiden, en Cato heeft de kinderen verder alleen opgevoed. Frits sterft 1,5 jaar na het huwelijk.

Aan het einde van het huwelijksbanket van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker en Jan Swertz (1927). Foto: privé-archief C. F. A. Swertz, Bennekom.
Who is who; de gezichten bij het huwelijksbanket van Bob Ekker en Jan Swertz (1927).

[bewerken] Godsdienstles

Als Jan solliciteert naar de functie van chirurg in het Westeinde, eist de bisschop, bestuurslid van het ziekenhuis, dat Bob zich na een aantal godsdienstlessen tot het katholieke geloof bekeert. Zij heeft daar geen probleem mee en volgt godsdienstles van Toon Ramselaar, een priester van het aartsbisdom Utrecht die door Jan Swertz is geopereerd en met hem bevriend geraakt.

Ramselaar beweegt zich begin jaren 30 van de vorige eeuw in kringen van jonge kunstenaars rond het tijdschrift De Gemeenschap en zet zich in voor een moderne vrijere jeugdopvoeding.

Toon Ramselaar, de pastoor die Elizabeth Frederika (Bob) Ekker godsdienstles geeft.

De stap van Bob om van Christelijke huize te trouwen met een Rooms-Katholieke man, gaat destijds tegen de heersende mores in. Bob is echter wars van conventies. Hoewel ze het nieuwe geloof moet omarmen blijft ze kritisch op zaken als aflaat en ‘al die heiligen’. Haar dochters zeiden altijd gekscherend dat ze maar ‘half katholiek’ is geweest. Hun nicht Liek Hoogendijk (1930) vertelt daarover:

Tante Bob werd katholiek toen ze trouwde met oom Jan en de kinderen werden katholiek opgevoed. Ze deden er niet heel veel aan, maar ze gingen bijvoorbeeld wel ter communie. Heel interessant voor mij, een meisje uit Amsterdam uit een niet kerkelijk gezin, en ik deed graag mee met wat zij deden.
Zo moest Gien een keer biechten, maar zei ze: ‘ik heb niks te biechten’. Omdat Gien begrepen had dat er toch ‘altijd wel iets te biechten was’, besloten we om samen koekjes te stelen en dat hebben we samen in een biechtstoel opgebiecht.

Jan wordt uiteindelijk aangenomen als assistent chirurgie. In 1930 vestigt hij zich daarnaast als chirurg met een praktijk aan huis. In zijn korte carrière tot 1938, als hij ziek wordt, is hij ook voorzitter van de rooms-katholieke verpleegstersbond.

[bewerken] Het gezin Swertz voor de oorlog

Het gezin Swertz na de geboorte van Regina Elisabeth (Gien) Swertz in 1930. Haar oudere zusje Katrien, ook op de foto is 2 jaar eerder geboren.

Jan Swertz en Elizabeth Frederika (Bob) Ekker krijgen drie dochters:

  1. Catharina Paulina Maria (Katrien) Swertz (1928 - 2012), ongehuwd
  2. Regina Elisabeth (Gien) Swertz (1930 - 2016), gehuwd met Marcus Jacobus Caspar Maria (Max) de Haan.
  3. Elizabeth Frederica (Liesbeth) Swertz (1932 - 2013) gehuwd met Wim Feldhaus.

Het gezin Swertz betrekt een woning aan de Daendelsstraat nummer 44 in de wijk Bezuidenhout. Het deel waar zij wonen is als laatste gebouwd, rond 1900.

De ouders van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker wonen vlakbij, in de eerste straat parallel aan de Daendelsstraat richting het Staatsspoor (nu Centraal Station); de Jan Pietersz. Coenstraat.

Zie gerelateerde pagina's in Categorie Bezuidenhout
De Daendelsstraat, gezien naar de Bezuidenhoutseweg toe. Het gezin van Elizabeth (Bob) en Jan Swertz woont op nr.44, het meest rechtse huis (ca. 1924)

Er stonden in het Bezuidenhout statige herenhuizen. De Daendelsstraat komt uit op de Bezuidenhoutseweg met aan de overkant het Haagse Bos met veel groen, een hertenkamp en vijvertjes met eendjes.

Als je de straat inloopt vanuit het Haagse Bos wonen ze aan de linkerkant; eerst heb je wat kleinere huizen, daarna worden ze statiger. Hun huis is het een-na-laatste huis voor de kruising met de Pieter Botstraat, die naar links toe dood loopt; een hek en daarna een water.

Dochter Gien de Haan heeft haar kinderen nog wel eens meegenomen naar het hertenkamp na de oorlog, voordat het opgeheven is. Op weg naar school komen de dochters daar altijd langs, en passeren dan de Leidse straatweg. Ze gaan naar de Paulinastraat, waar een kleuterschool is, en zitten op de lagere school Paschalis.

Enkele kinderen van de gebroeders Jan en Carel Swertz; vlnr Katrien Swertz, Jan Swertz, Liesbeth Swertz (vermoedelijk), Ruud Swertz, Gien Swertz Foto uit 1935. Privé-archief C. F. A. Swertz, Bennekom.

Bob speelt veel piano; Mozart, Beethoven en Schubert. De kinderen luisteren gefascineerd mee aan de trapleuning. Als 50 jaar later haar kleinzoon Thomas het rustige adagio van de Sonate Pathétique van Beethoven speelt, herkent Gien (dochter van Bob) dit muziekstuk direct als haar moeders favoriet.

Zoals sommige families in die tijd hebben ze een kinderjuf (gouvernante), Riek Gijseman, die ze toepasselijk Juffie noemen; ze leert de dochters Frans, brengt en haalt ze van school, zorgt voor hen, en doet ook ander werk zoals kousen stoppen. Voor het huishouden hebben ze Gerda, een Hongaarse strenge dienstmeid. Ze woont in tegenstelling tot Juffie wel in huis. De dochters herinneren zich dat Gerda Duits gaat praten als ze boos wordt:

Ich habe gesagd NEIN, und dan BLEIBT es NEIN!!

Aan het begin van de straat woont de familie van Waaij. Tante Corry is een Engelse en vriendin van Bob Ekker. Soms brengt Corry de kinderen naar school als Juffie niet kan. Ze heeft een grappig accent, en moppert over het slechte weer:

De Daendelsstraat gezien van de al afgebroken Pieter Bothstraat rond 1970: rechts nummer 44, het oude huis van Elizabeth (Bob) en Jan
dat vind ik zo verwwdomd rwwot.

De wijk Bezuidenhout is aan het einde van de oorlog ernstig gehavend door het vergissingsbombardement dat door Engelse piloten is uitgevoerd.

[bewerken] Fascinatie voor olifanten

De Haagse Dierentuin voor de Tweede Wereldoorlog. De kans is groot dat de olifant in kwestie Betsy IV is, lieveling van Gien Swertz.

Dochter Gien is als klein kind van ca. zes jaar gefascineerd door Betsy, de olifant uit de Haagse dierentuin tegenover het Malieveld, waar nu het provinciehuis staat. Ze mag op haar rug. Dochter Katrien durft dat niet en herinnerde zich dat Gien een groen jurkje droeg. Gien vindt dat de olifant van háár is; haar levenslange voorliefde voor olifanten ontstaat.

De olifant in kwestie, Betsy, kwam in 1937 naar de Haagse Dierentuin en werd soms als lopend reclamebord gebruikt. Toen de Haagse Dierentuin in 1943 gedwongen was te sluiten, verhuisde Betsy naar Artis in Amsterdam. Ze leefde daar tot in de jaren zestig.

Van haar opa Ekker mag ze met een dure grote porseleinen olifant spelen. Met een touwtje om de slurf trekt ze het beest door de kamer en neemt het overal mee naar toe. Oma Rijshouwer vindt het niets en is vaak geïrriteerd. De fragiele porseleinen olifant heeft Gien en andere verschrikkingen zoals oorlog en verhuizingen doorstaan; het stond in Giens huis en tot haar overlijden op haar secretaire in het verzorgingshuis.

[bewerken] Obstinate Gien

Als Wilhelmina per ongeluk door de fietsende Gien Swertz (ca 8 tot 10 jaar oud) wordt aangereden, roept Gien 'sukkel' tegen haar. Hier een fietsende Wilhelmina (foto 1938)

Gien en haar moeder Elizabeth Frederika (Bob) Ekker delen een obstinaat en ondeugend karakter, ze passen goed bij elkaar. Als ze samen belletje gaan trekken zegt Bob; we moeten wel terug zijn voordat Katrien thuis komt want die vindt dat niet goed.

Gien staat haar mannetje als ze jong is. Een vader belt aan bij Bob Swertz en vraagt of hij haar zoon kan spreken die zijn zoontje heeft geslagen; het blijkt Gien te zijn. Gien is ook kind aan huis in de wachtkamer van haar vader de dokter, met een snee in haar knie of iets anders. Als ze op haar beurt wacht vragen de andere patiënten bezorgd waarom haar ouders er niet bij zijn. Gien is ook het type dat het voor elkaar krijgt om midden in een wespennest te vallen.

Het obstinate karakter van Gien blijkt ook als ze op haar fietsje per ongeluk koningin Wilhelmina aanrijdt, waarna Gien 'sukkel' uitroept omdat Wilhelmina volgens haar fout is. Wilhelmina steekt pardoes de weg over zonder te kijken en Gien kan haar niet meer ontwijken. Ze krijgt daarna pas in de gaten dat het de koningin is. Haar hofdames zijn blijkbaar even afgeleid; normaal kijken die om haar heen en berijden haar weg voor.

Waar het voorval plaatsvindt in onduidelijk, vermoedelijk aan de Bezuidenhoutseweg, een blok verwijderd van het ouderlijk huis en in de route tussen Wilhelmina's toenmalige woning, Paleis Noordeinde in het centrum van Den Haag, en Paleis Huis ten Bosch, gebruikt voor officiële gelegenheden.

Wilhelmina is trouwens verzot op fietsen, ondanks haar aanrijding met Gien. Het wordt haar echter verboden door de regering. De Ministers vinden het geen goed idee ondanks dat Wilhelmina tegensputtert dat het zo gezond is en dat een aantal hooge vrouwen ook al fietsen. Wilhelmina legt zich niet neer bij deze beperking; ze is in de jaren dertig sporadisch in en buiten haar woonplaats te zien op het rijwiel dat ze vóór de vorige eeuwwisseling in Wenen heeft gekocht na een wielerwedstrijd.

[bewerken] Hoertjes en Hotel Americain

Leidseplein met links Hotel Americain, waar Gien een familiesoiree meemaakt (ca 1930)

Alhoewel het een nette buurt is wonen er in een zijstraat een paar hoertjes. Katrien herinnert zich een ontmoeting toen haar vader en moeder naar de schouwburg gingen. De drie dochters willen Gerda wekken, de huishoudelijke hulp die op de zolderetage slaapt. Ze blijven op afstand want ze durven geen van drieën helemaal naar boven, dat is eng. Als ze niets horen denken ze dat ze alleen zijn. Ze nemen hun jassen en lopen naar buiten.

Een van de hoertjes ziet hen, zo laat nog, op straat lopen en vangt hen op. Als hun vader en moeder thuis komen, zit één van hen de dochters voor te lezen. Wat die ‘meisjes’ echt zijn hebben ze pas later gehoord.

Dochter Gien herinnert zich ook een familiediner in Hotel Americain in Amsterdam, fantastisch aangekleed met een grote zwaan uit boter gesneden. Dochter Katrien vindt het vaak eng om alleen naar kinderfeestjes te gaan, dus gaat Gien mee. Katriens vriendinnetje Els Tholen van de lagere school neemt dan ook haar zusje Annemie mee, waardoor ze met zijn vieren heel wat kinderpartijtjes afstruinen.

[bewerken] Periode Nijmegen en Groesbeek

[bewerken] Jan Swertz naar Dekkerswald

Voormalig Sanatorium Dekkerswald in Groesbeek (ca. 2010). Foto/afbeelding: Pinterest.

In de jaren dertig moet Jan Swertz een man opereren die besmet blijkt te zijn met tuberculose, destijds ook tbc, tb of tering genoemd in de volksmond. Hij loopt de ziekte zelf ook op. Voorzieningen voor arbeidsongeschiktheid bestaan nog niet en zijn vriend dr. A. J. Henneman, geneesheer-directeur van het R.K. Sanatorium Dekkerswald nodigt hem uit voor behandeling naar Groesbeek te komen. Hij wordt op 10 november 1938 opgenomen en overlijdt op 24 september 1941, pas 44 jaar oud.

De verhalen die dochter Katrien vertelt van Dekkerswald doen denken aan die van Max de Haan (1920) , later getrouwd met Gien Swertz), die er na de oorlog heeft gelegen.

Dochter Katrien loopt ook tbc op, twee keer zelfs. Dat ze daar bovenop komt roept bewondering op. Men vindt het beter dat haar vader geen weet krijgt van haar tbc. Hij krijgt foto’s te zien van Katrien hockeyend of op een springplank bij het zwembad, terwijl ze helemaal niet mag zwemmen vanwege haar tbc. Katrien vindt dat niet eerlijk en herinnert zich goed dat dokter Henneman in zijn deftig Nederlands antwoordt dat:

dat niet opweegt tegen het verdriet dat je vader zou hebben als hij weet dat jij ziek bent.
Patiënten op bed in ziekenzaal voor mannen in Sanatorium Dekkerswald (1938). Foto/afbeelding: Spaarnestad.

Na zijn dood wordt Katrien wederom ziek en ligt ook een aantal maanden in Dekkerswald.

In de oorlog, als Jan Swertz al overleden is, duiken door toedoen van dokter Henneman 28 joden onder bij Dekkerswald. Dochter Katrien herinnert zich hoe ze de Duitsers te slim af zijn. Ze hebben een afspraak dat de klok op de toren geluid wordt als de Duitsers naderen voor inspectie. Als zuster Suzanne (“een prachtmens” volgens Katrien) aan de touwen hangt en de klok op de toren laat luiden op een ander tijdstip dan twaalf uur ’s middags, wat normaal is, dan is het duidelijk: Duitsers!

Alle Joden moesten het bed in en zich voordoen als tbc-patiënt, inclusief rochelen en het produceren van sputum. Heel effectief, de Duitsers komen nooit op de ziekenzalen want ze zijn als de dood voor tbc, een afschuwelijke ziekte waar je veelal aan overleed; antibiotica zijn nog niet ontdekt. Alle patiënten weten van de truc en het is opmerkelijk dat niemand deze truc ooit verraden heeft.

[bewerken] Bob en haar dochters in Nijmegen

Vakantie in Vierhouten op de Veluwe met kinderen van de zussen Wil en Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Staand vlnr: Gien Swertz, Liek Hoogendijk (kind van Wil Ekker) en Katrien Swertz. Onder vlnr: Liesbeth Swertz en de andere twee kinderen van Wil Ekker; Willem en Gine Hoogendijk. (1938). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

Elizabeth Frederika (Bob) Ekker reist aanvankelijk voor de oorlog op en neer tussen Den Haag en Groesbeek om haar zieke man te bezoeken. Ze logeert dan op Sion's Hof. Dit is al snel niet meer op te brengen. Jan wordt steeds zieker en op 13 juli 1939 verhuizen Bob, haar dochters en hun Haagse kinderjuf Riek Gijseman (Juffie) naar Nijmegen, waar ze aan de Groesbeekseweg 182 een huis betrekken. Jan Swertz is er nooit geweest en de dochters mogen vanwege het besmettingsgevaar nooit naar de ziekenzaal van Dekkerswald. Een enkele keer hebben ze hem op afstand mogen toezwaaien.

Bob en Jan gaan in de zomers vóór de oorlog met hun kinderen op vakantie; in 1937 naar de Hucht (juli) en Duiveland (augustus). In 1938 naar Zandvoort (juli), de Lindenhoeve (augustus) en in september gaan de zussen Bob en Wil met hun kinderen op vakantie naar Vierhouten op de Veluwe voordat Bob in Nijmegen gaan wonen.

Vakantie in Vierhouten op de Veluwe met kinderen van de zussen Wil Ekker en Elisabeth (Bob) Ekker. Van links naar rechts: Gien Swertz, Liek Hoogendijk (kind van Wil Ekker) en Katrien Swertz, (1938). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

In Vierhouten verblijven ze bij de familie Hooghordel, een boerenfamilie die hun boerderij aan stadsmensen verhuren, agro-tourisme avant la lettre. De laatste keer dat ze dat en famille doen is in 1938. Liek Hoogendijk, kind van Wil Ekker vertelt daarover:

Voor de oorlog gingen we meerdere keren samen met de twee families met vakantie naar Vierhouten, bij Bartje en Dirk, die in de zomer hun boerderij verhuurden. Moeder en tante Bob, met alle kinderen. De vaders bleven thuis werken, ze kwamen dan in de weekends. Het waren heerlijke vakanties, we maakten fietstochten, mochten helpen op de boerderij, we mochten pasgeboren biggetjes vasthouden en een naam geven, ieder biggetje had een naam van een oom of tante. En we versierden onze fietsen.

Alsof ze een voorgevoel heeft maakt Bob veel foto's van de kinderen en hun neefjes en nichtjes. In augustus 1939 wordt vakantie gevierd in het Onland, Lochem. Ze zullen er ook in 1941 en 1942 de zomer doorbrengen. Gien Swertz leert daar paardrijden.

Met steun van dokter Henneman krijgt Elizabeth Frederika (Bob) Ekker een baan als secretaresse in het Oud-Burgeren-Gasthuis te Nijmegen aan de Molenstraat. Zo kan zij zichzelf en haar drie dochters redden. Ze is een kranige vrouw en maakt zich stenotypen snel eigen.

Katrien volgt de middelbare school op Marienbosch aan de Groesbeekseweg. Nadat deze school door de Duitsers gevorderd wordt, krijgt zij les in de dansschool van De Goeij en in een klas van de zustersschool aan de Oude Stadsgracht. Voor geschiedenis en aardrijkskunde wordt uitgeweken naar een groot prieel achter een huis aan de St. Annastraat, tegenover de Archipelstraat.

Elizabeth Frederika (Bob) Ekker op ca. 40-jarige leeftijd (ca. 1940). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.
Gien krijgt het aan de stok met NSBers en moet een nacht de bak in (foto NSB-lidmaatschapskaart van Mussert, 1934).

Gien herinnert zich dat de Duitsers huiszoeking kwamen doen en aanklopten. Haar moeder heeft een clandestiene radio en wil voorkomen dat Duitsers binnenkomen. Ze vertelt de Duitsers glashelder dat ze weduwe is, drie jonge meisjes in huis heeft, en géén vreemde mannen in haar huis duldt! De Duitsers druipen af.

Volgens Gien luisterden de bezettende Duitsers alleen als ze net zo werden afgeblaft als anderen door hen. Gien herinnert zich ook goed de geluiden uit die tijd; luidkeels zingende Duitsers bij het marcheren, het stampen met hun laarzen, en het fluiten van bommen als die laag voorbij kwamen.

Gien brengt een nacht met een vriendin Wietje Heerders door in de cel. Ze hebben hondendrollen opgepakt en door de brievenbus van een NSB’ers geduwd. Ze wordt verklikt, misschien door een vriendinnetje van een NSB-familie tegenover (Dotie Boenk), waarvoor moeder haar al een keer gewaarschuwd heeft. Een iets andere versie is dat Gien de post uit de brievenbus heeft gehaald van die familie en daaruit bleek dat de familie van de NSB was.

[bewerken] Overlijden Jan Swertz

De hal in het hoofdgebouw van Sanatorium Dekkerswald. Waarschijnlijk kwamen de dochters van Jan Swertz niet verder dan hier om hun vader te bezoeken (foto ca. 1935)

De tbc van Jan Swertz is op een gegeven moment dermate vergevorderd dat zijn gezonde long door de andere zieke long wordt aangetast. Hij overlijdt op 24 september 1941, pas 44 jaar oud. Op een of andere manier is hij voldaan dat hij nog net een Duitser buiten door het raam heeft gezien voordat hij dood gaat, de bezetting is dan ca. anderhalf jaar actief. Katrien herinnert zich dat ze op afstand mee heeft kunnen kijken toen hij stierf.

Bij de begrafenis van Jan komt tante Bee Zuidema (een vriendin van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker) in het zwart uit de volgauto maar draagt wel een knalrood tasje. Ze is altijd heftig opgemaakt en rookt als een ketter. Aan de vele rimpels op haar doorgerookte gezicht dankte ze haar bijnaam ‘tante perkament’. Dochter Katrien ziet haar nog voor zich met een eeuwige sigaret met mondstuk in haar mond. Ze praatte er mee en ze reed er auto mee, heel knap!

[bewerken] Vlucht naar de Biesseltsebaan

Het centrum van Nijmegen na zowel Duitse als geallieerde bombardementen (1944)

Nadat op 17 september 1944 operatie Market Garden wordt ingezet komt Nijmegen in de frontlinie terecht. Waar het daarvoor relatief rustig is geweest, komt het oorlogsgeweld er nu van alle kanten naar toe. De geallieerde troepen eisen ruimte op, er heerst chaos, er zijn veel beschietingen, en veel vluchtelingen uit de omgeving zoeken onderkomen.

Katrien herinnert zich dat haar moeder al eerder hun kinderjuf Riek Gijseman (Juffie) had bevolen ‘als de sodemieter’ haar koffers te pakken en de trein terug te nemen naar Den Haag. Dat heeft ze goed ingeschat; al gauw wordt het contact verbroken met het westelijk deel van Nederland.

Ook bij het tijdelijk onderkomen van het jonge gezin Swertz-Ekker wordt het op een gegeven moment te gevaarlijk. Er vallen steeds meer granaten en de bange weduwe Houwing-van der Venne, die naast hen op nummer 180 woont, zit bijna elke avond bij hen in de kelder. Op 18 september 1944 valt er een granaat door het dak en er ontstaat brand op het bed van dienstmeid Lies Noy. Moeder Elizabeth Frederika (Bob) Ekker is niet bang; ze grijpt flessen wijwater die ze van de kerk heeft gekregen en probeert de brand te blussen.

Agenda van Bob Swertz van 1944. Ze noteert in potlood op zondag 17 September: 11 uur in de kelder gezeten, in voor achterkamer geslapen, meest in de kelder gezeten. Op maandag 18 september: Gevlucht 's avonds naar Biesseltsche Baan.

Moeder en dochters vluchten die zelfde avond in aller ijl naar het huis van Gijs baron van Hardenbroek. Hoewel geen familie, is Van Hardenbroek een goede huisvriend en wordt oom genoemd. Ze gaan lopend en te fiets. Bob Swertz heeft haar dochters eerder geïnstrueerd ieder wat mee te nemen van waarde als er een bombardement zou plaatsvinden.

In hun vlucht neemt Liesbeth de zilveren theelepeltjes mee, Gien de hond en Katrien fotoboeken. Dat laatste was voor Bob belangrijk “wat je ook meeneemt; de fotoboeken moeten mee”. Volgens Katrien was het ver lopen en dat alles moest heel 'stiekem' gebeuren; het was speruur, alles was verduisterd, en na 8 uur mocht je niet meer buiten zijn.

Gijs baron van Hardenbroek, wiens huisknecht Kees Bob en de kinderen in hun huis opvangt na hun vlucht.

De vlucht is niet zonder gevaar. Tussen 17 en 20 september, de dag dat Nijmegen officieel bevrijd is, wordt hevig gevochten. Tegen het einde zijn nog niet alle Duitsers verjaagd, en er heerst complete wanorde. Pater van Driel van het Neboklooster, die later het overlijden van Bob Swertz zal beschrijven, noteert op 20 september in zijn dagboek, twee dagen na de nachtelijke vlucht van Bob en haar kinderen:

In de stad wordt vreselijk huisgehouden door de Duitsers, die talloze mensen hun huizen uit jagen, over gordijnen en meubels benzine gieten en ’t huis in brand steken. Steeds meer mensen vluchten de stad uit naar de Ooij, Brakkenstein, etc.

Bob en de kinderen leggen de 3 kilometer tussen hun huis en dat van Gijs van Hardenbroek lopend en fietsend af. Het huis ligt in het zuiden aan de Biesseltsche Baan nummer 8 en de tuin grenst aan het bos van Dekkerswald. Gijs had zijn huissleutel eerder aan Bob gegeven toen hij zelf moest onderduiken. Na de oorlog is de naam van de straat veranderd in Biesseltsebaan en vanaf 1950 heeft de gemeente Groesbeek e.e.a. omgenummerd; het is nu Biesseltsebaan nr. 20.

De eerste Amerikanen worden op 19 september 1944 verwelkomd op het terrein van Dekkerswald. De nacht ervoor moeten Bob Swertz en haar kinderen vluchten uit een brandend huis.

Kees, de huisknecht van Gijs van Hardenbroek, vangt hen op. Toen Bob en de kinderen in Nijmegen kwamen wonen bracht hij soms taart of eten mee. Gijs van Hardenbroek draagt de titel baron en dient net als zijn vader aan het hof, reden waardoor hij in de oorlog moet onderduiken. Hij bekleedde een aantal functies aan het hof (opperceremoniemeester, grootmeester, thesaurier van het Huis) en is lang particulier thesaurier van Juliana geweest.

[bewerken] Overlijden Bob Ekker

[bewerken] de Brakkenstein Crash

Zie gerelateerde pagina's in Categorie Brakkenstein Crash.

Amper tweeëneenhalf weken na hun vlucht naar het huis van van Hardenbroek, wordt Elizabeth Frederika (Bob) Ekker getroffen door een projectiel. Ze overlijdt ter plaatse.

De vermoedelijke plaats van de inslag van het projectiel dat Elizabeth Frederika (Bob) Ekker trof, ligt een aantal meters ten westen van de rode markering op de foto (Google Earth)

Het gebeurt op 6 oktober 1944 tijdens de zogenoemde Brakkenstein Crash. Op die dag doet zij, zoals de afgelopen dagen ook, de was voor een groep Engelse soldaten, in dit geval het altaarlinnen van de Anglicaanse Chaplain. Een aalmoezenier van het Engelse leger bivakkeert tijdelijk met een groepje soldaten in de bossen van Dekkerswald en had Bob gevraagd om te helpen met de was. Bob bracht om de paar dagen de gewassen en gestreken spullen terug naar de tent van de Engelsen. Het weer was die dag goed, zonnig met hier en daar een wolk.

Op die bewuste dag zouden de Engelse soldaten met de aalmoezenier weer vertrekken. Rond het middaguur loost de piloot van een gehavend geallieerd vliegtuig zijn laatste twee projectielen (RP's) af, ongeveer ter hoogte van de Nijmeegsebaan, voordat hij neerstort. Hij vermoedt niet dat er in het uitgestrekte bosachtige gebied dat hij voor zich ziet, toch nog een paar woonhuizen verscholen liggen.

Met alle gevolgen van dien. Bob, die op dat moment ergens achter het huis van Gijs van Hardenbroek staat bij de tent van Engelse soldaten, krijgt een grote scherf tegen haar borst en is op slag dood. Haar stoffelijke resten worden in een kist op een afgesloten kamertje op het logeeradres van de dochters gezet. Zij mogen er tijdelijk niet komen.

Dokter Henneman regelt de begrafenis op het kerkhof van de Heilige Land Stichting, die op 10 oktober plaatsvindt. (vragen; bij Jan Swertz is graf geruimd? CHECK ). In het dagblad De Gelderlander van 10 en 11 oktober 1944 wordt een annonce geplaatst, ondertekend door de drie dochters (Elizabeth is per abuis met een S geschreven).

De nadere toedracht van de crash is nooit onderzocht en wordt pas in de 21e eeuw gereconstrueerd. Het gaat om de Nieuw-Zeelandse piloot Ivan William Cain, en niet om een Engelsman zoals eerder vermoed. Cain en Elizabeth Frederika (Bob) Ekker, het enige burgerslachtoffer, worden in 2012, precies 68 jaar na de ramp geëerd met een monument.

[bewerken] Getuigenissen uit eerste hand

Bidprentje van Pater Van Driel die het tragische overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker in zijn dagboek vastlegt (1954).

Pater Hermanus van Driel is Algemeen Overste van het Neboklooster, en houdt gedurende de oorlog een dagboek bij. Hij woont dicht bij de rampplek en beschrijft het tragische overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Een passage daaruit:

(...) Omstreeks 12 uur ontploft een scherfbom tussen de Biesseltse baan en het huis van den Heer ten Horn. Mevr. de Wed. Swerts, die met haar drie kinderen 19 september uit de stad was weggevlucht en haar intrek genomen had in de villa van Baron van Hardenbroek tegenover ons, werd dodelijk getroffen; zij moet op slag gedood zijn.
Zij stond in ’t bosje achter ’t huis bij de tent van den Anglicaansen Chaplain, wiens altaarlinnen zij gewassen had, dat zij nu kwam terugbrengen. De Chaplain was achteruitgesprongen in de kuil onder zijn tent en had slechts enkele schrammen. Onmiddellijk rende hij de Biesseltse baan op, zag de twee oudste kinderen –meisjes van ± 14 en 16 jaar- en stuurde ze naar ons. Toen zij bij ons in den kelder waren, kwam hij ons even later ontdaan vertellen, dat hun moeder gedood was.

Hij beschrijft ook de uitvaart en begrafenis van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker die afgebroken moet worden als er bommen vallen en iedereen naar de schuilkelder moet. Pater van Driels gehele relaas, en dat van dr. Henneman in zijn egodocument, staan beschreven op de pagina Getuigenissen overlijden Elizabeth (Bob) Ekker.

[bewerken] De dochters na hun moeders dood

[bewerken] Onderdak bij Hardenbroek en Henneman

Mgr. Mutsaerts bisschop van den Bosch speldt Dr. Henneman (rechts) de ridderorde van Sint Gregorius op. Henneman was directeur van Dekkerswald in Groesbeek en ving tijdelijk de dochters Swertz op (foto 1948)

De maanden daarna verhevigt de strijd; Nijmegen zit nu midden in de vuurlinie. Katrien herinnert zich dat chauffeur Anton Fuurer van Dekkerswald dodelijk getroffen werd, ongeveer een maand na de dood van moeder. Een raket boorde zich in zijn woning dwars door de keukendeur naar binnen en raakte Anton.

Dagen na de begrafenis van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker zijn er steeds meer geallieerde soldaten aanwezig; grote gespierde negers van over de oceaan lopen in het bos en rond het huis van Gijs van Hardenbroek. Lies Noy, het dienstmeisje uit Beneden Leeuwen, die nu de zorg voor de drie wezen heeft, is doodsbang dat deze jonge kerels de meisjes, iets aandoen. Ze worden dagenlang opgesloten in de kelder. De deur wordt met touwen dichtgebonden en ze moeten zich voeden met de voorraad appelmoes van Kees, de knecht van Gijs van Hardenbroek.

Dokter Henneman vindt hen in die toestand en heeft al gauw in de gaten dat het niet zo goed gaat. Hij vraagt hen op de thee. Onderweg zegt Liesbeth nog dat ze zich moeten gedragen, maar als een schaal met koekjes op tafel wordt gezet, kunnen ze zich niet meer inhouden. Dokter Henneman vraagt of ze honger hebben en inderdaad; hij laat direct een schaal met brood aanrukken en vanaf dat moment worden ze in zijn huis opgenomen.

Ze hebben er tot mei 1945 gezeten. Regelmatig gaan ze met Boy, de hond van dokter Henneman, in het bosrijke gebied wandelen. Begin mei 1945 worden ze vergezeld door Koos de boswachter. De hond rent ver voor hen uit en begint plotseling vreselijk te blaffen. Als ze dichterbij komen vinden ze drie oudere Duitse soldaten, die zich daar hadden ingegraven en niet weten dat de oorlog voorbij is.

[bewerken] Bombardement van het ouderlijk huis

Het eikenhouten kabinet van Bob en Jan Swertz, een meubelstuk dat het bombardement heeft overleefd. Al het kristal dat binnen werd bewaard was door schokgolven gesprongen.

Na het overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker voltrekt zich een andere ramp in Den Haag; het vergissingsbombardement op het Bezuidenhout op 3 maart 1945. Het ouderlijk huis aan de Daendelsstraat 44 loopt schade op maar blijft staan. Het wordt als herstelbaar aangemerkt en niet ontmanteld na de oorlog.

De schokgolven hebben hun tol geëist en al het glas is gesprongen. Bij het openen van de servieskast, een antiek kabinet in Hollandse Louis XV/XVI stijl, vallen alle kristallen glazen van hun voetstuk. Dochter Katrien heeft nog één ongedeerd kristallen glas.

[bewerken] Opvang na de oorlog

In de nadagen van de oorlog verblijven de drie zussen, inmiddels wees geworden en dakloos, bij dokter Henneman en kunnen niet terug naar familie in het nog bezette Den Haag. De pastoor van de St. Jozefkerk aan het Keizer Karelplein doet op de preekstoel een oproep onder de parochianen om kinderen tijdelijk onder te brengen.

Het echtpaar Theo (oom Dorus) en Lien Schaeffer (Bisschop Hamerstraat 9, hoek Welderenstraat) heeft al twee meisjes onderdak gegeven die niet terug konden naar Culemborg. Ze nemen ook de drie zusjes op in hun gezin van ?? tot ?? CHECK . De Schaeffers hebben zelf twee kinderen; Ineke (getrouwd de Wit) en Hans. Hans is een autist waar Katrien haar hele leven contact mee heeft gehouden, tot kort voor haar dood. Zij nam hem vaak onder haar hoede.

De familie van Bob in het westen van het land krijgt pas in mei 1945 het ontstellende bericht dat hun zus cq dochter overleden is. Er is zeven maanden lang geen contact mogelijk tussen het bezette deel van Nederland en het bevrijde deel rond Nijmegen. In mei 1945 brengt Dr. Henneman het ontijdig bericht van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker' overlijden persoonlijk over aan hun voogd oom Dirk Hoogendijk. Hoogendijk regelt met Toon Ramselaar dat Bob herbegraven wordt. Het verhaal staat in paragraaf Steun voor de familie.

[bewerken] Ieder hun eigen weg

De meisjes maken de MMS (Middelbare Meisjes School) allemaal af in Nijmegen. Katrien en Gien kiezen voor de verpleging omdat ze daarmee snel op eigen benen kunnen gaan staan en onafhankelijk worden. Studeren zit er niet in gegeven de barre omstandigheden. Liesbeth volgt de Montessori-opleiding en gaat het onderwijs in.

Katrien en Gien blijven lang solidair samen, eerst in Dekkerswald en daarna in Den Haag bij het Westeinde ziekenhuis. Zelfs in Eindhoven (Sint Joris ziekenhuis) hebben ze nog samen gewerkt.

[bewerken] Fotogalerij Haagse tijd voor de oorlog

  • De 'Blauwe Boekjes' die het Nederlands Patriciaat vastleggen hebben veel informatie over de geslachten Rijshouwer, Offerhaus, Huber, van Vollenhoven en Sypkens, voorouders van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker

  • Geboorteakte Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (1901)

  • J. M. A. Swertz behaalt candidaats-examen geneeskunde. kolom rechtsboven in Stadsnieuws. Utrechts Dagblad zaterdag 6 juli 1918.

  • Uittreksel bevolkingsregister Den Haag familie Swertz jaren '30 (deel 1)

  • Uittreksel bevolkingsregister Den Haag familie Swertz jaren '30 (deel 2)

  • Sneeuwpret in het Haagse Bos. Zussen Wil en Bob Ekker (ca. 1922). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

  • van links naar rechts; Bob Ekker (21 jaar), haar moeder Regina (Gien) Rijshouwer en haar zus Wil in Bad Nauheim, Duitsland, in de tuinen van de Trinkkuranlagen, een hip en mondain oord in die tijd (1922). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

  • Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (21 jaar) in Bad Nauheim, Duitsland (1922). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

  • Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (23) en haar moeder in het Haagsche Bosch, dat op tientallen meters van hun huis lag (1924). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

  • Elizabeth Frederika (Bob) Ekker op 24-jarige leeftijd. Foto genomen in Hoog Soeren (Kroondomeinen, Apeldoorn) (1925). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

  • Poseren in de polikliniek van het Westeinde ziekenhuis, twee maanden voor de bruiloft. Zittend vlnr: Jan Swertz, Bob Ekker, onbekend. Staand vlnr: Cato Armee (moeder Jan, Derk Willem Ekker, Regina (Gien) Rijshouwer (ouders Bob Ekker) en een onbekende.Foto: 21 mei 1927. Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

  • Huwelijkakte Bob Ekker en Jan Swertz (27 juli 1927)

  • Wilhelmina op de fiets. Als ze per ongeluk door een fietsende Gien Swertz (ca 8 tot 10 jaar oud) wordt aangereden, roept Gien 'sukkel' tegen haar (foto 1938)

  • TEKST

  • TEKST

  • Alle kinderen van de zussen Wil en Elisabeth (Bob) Ekker tijdens een vakantie in Vierhouten op de Veluwe. Van links naar rechts: Katrien Swertz, Liek Hoogendijk, Gine Hoogendijk (achter Lieke), onbekende vrouw, Liesbeth Swertz, Willem Hoogendijk, Gien (1938). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

[bewerken] Fotogalerij Tweede Wereldoorlog en daarna

  • Het huis aan de Groesbeekseweg 182, Nijmegen, waar Bob en de kinderen tijdelijk wonen. Als er een granaat door het dak inslaat slaan ze op de vlucht. (foto 2012)

  • Elizabeth Frederika (Bob) Ekker op ca. 40-jarige leeftijd (ca. 1940). Foto: privé-archief C. Feldhaus, Hoorn.

  • bidprentje van Jan Swertz voorzijde (1941)

  • bidprentje van Jan Swertz achterzijde (1941)

  • Artikel in de Haagsche Courant over het overlijden van Jan Swertz (25 september 1941)

  • Annonce van het overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Elizabeth is per abuis met een S geschreven (1944)

  • Bidprentje van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker (1944).

  • Rouwadvertentie van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker, geplaatst door de familie in het westen die het nieuws over haar overlijden pas na de bevrijding, zeven maanden later, hoorde. Ook hier is Elizabeth per abuis met een S geschreven (mei 1945)

Overgenomen van "http://gallusmagnus.nl/index.php?title=Swertz-Ekker&oldid=50083"
Persoonlijke instellingen
Naamruimten
Varianten
Handelingen
Navigatie
Hulpmiddelen