Hardenbroek van, Gijs

Over een deftige huisvriend die zijn landhuis openstelt voor de vluchtende moeder Bob Swertz en haar dochters in de oorlog. Zijn geliefde huisknecht Kees vangt hen op omdat hijzelf moest onderduiken. Hoe 'Gijs Paleis' door zijn innige persoonlijke en financiële band met Juliana een centraal figuur aan het hof werd.

En dat 'het wel iets zou kunnen worden' tussen die twee voordat Bernard op het toneel verscheen. Over zijn late kinderloze huwelijk met weduwe Loudon die haar man verloor in de oorlog. En hoe hij Gien Swertz na de oorlog door zijn chauffeur laat ophalen en haar pardoes een compleet Meissen-servies schenkt.

Zie gerelateerde pagina's in Categorie Brakkenstein Crash

Gijs baron van Hardenbroek. De foto is vermoedelijk genomen in 1937 als hij, ca. 35 jaar oud, een van de 12 bruidsjonkers is bij de bruiloft van koningin Juliana.

Onderdak tijdens de oorlog

Elizabeth Frederika (Bob) Ekker en haar dochters krijgen onderdak in het huis van Gijs van Hardenbroek tijdens de Tweede Wereldoorlog, als er op 19 september 1944 een granaat door het dak van hun huis valt. Hij woont in een riante villa aan de Biesseltschebaan 8 (nu Biesseltsebaan 20) in Nijmegen.

Zijn tuin grenst aan het bos van Dekkerswald. Gijs geeft zijn huissleutel bij het begin van de oorlog aan Elizabeth (Bob) als hij moet onderduiken. Volgens Katrien Swertz, dochter van Elizabeth (Bob) Ekker, stond koningin Wilhelmina niet toe dat hij meeging naar Engeland. Bij zijn afwezigheid vangt Kees, zijn huisknecht, Elizabeth (Bob) en de kinderen op.

Oom Gijs

Gijs baron van Hardenbroek op middelbare leeftijd.

Gijsbert Carel Duco baron van Hardenbroek (17 februari 1902-1960) is een klasgenoot van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker aan het Gymnasium in Den Haag. Ze blijven bevriend en hij wordt oom Gijs voor Bobs kinderen.

De dochters van Elizabeth Frederika (Bob) krijgen pas later het vermoeden dat zijn inwonende bediende Kees ‘meer was dan een huisknecht’. Gijs trouwt op latere leeftijd maar blijft kinderloos. Hij trouwt met de weduwe Loudon (jkvr. Henriëtte Arnoldine Snouck Hurgronje), die haar eerste man verliest in de oorlog. Volgens Katrien Swertz, moest hij wel trouwen, want aan hof werd niets anders geaccepteerd. Uit haar eerdere huwelijk heeft zij een zoon, Aarnout Alexander Loudon, ('s-Gravenhage, 10 december 1936) een zakenman en politicus die bekend wordt in de jaren '80 en '90 van de vorige eeuw.

Aarnout Alexander Loudon, stiefzoon van Gijs Hardenbroek uit het eerste huwelijk van zijn echtgenote. Foto/afbeelding: Wikipedia.

De eerste echtgenoot van weduwe Loudon, jonkheer Hugo Alexander Loudon, dient in de koloniën en komt om aan boord van een Japans krijgsgevangenenschip, dat wordt getorpedeerd voor de westkust van Java in 1944. Hij slaat te water en probeert weer aan boord te klimmen. De Japanners houden dit tegen waarna hij verdrinkt. Volgens Katrien Swertz hakten de Japanners zijn handen af bij zijn poging aan boord te komen.

Katrien Swertz herinnert zich een royaal gebaar van oom Gijs. Hij laat haar zus Gien Swertz in de jaren '50 na de Tweede Wereldoorlog ontbieden. Ze werkt dan in de verpleging in het Westeinde ziekenhuis. Ze wordt opgehaald door een chauffeur en eenmaal aangekomen bij oom Gijs krijgt ze een Meissen twaalfpersoons ‘Zwiebelmüster patroon’ servies cadeau, met de toelichting dat ze dat verdient heeft omdat haar ouderlijk huis is gebombardeerd en het servies en zilverwerk verloren is gegaan of verdwenen. Mogelijk ziet hij het als uitzet voor de jonge Gien Swertz.

Gijs Paleis

Wintersportvakantie met Juliana in Oberstdorf. Gijs van Hardenbroek geeft een verjaardagsfeestje in hotel Wittelsbacher Hof (1930)

Gijs van Hardenbroek is na de oorlog particulier thesaurier van Juliana geweest. Hij was ook opperceremoniemeester. De vader van Gijs diende ook al aan het hof en was ‘geheim kamerheer’ (kamerheer-ceremoniemeester) van Wilhelmina, en zag er volgens Katrien Swertz compleet anders uit dan zijn knappe en lange zoon.

De innige verbintenis met het hof blijkt wel uit zijn bijnaam ‘Gijs Paleis’ volgens het boek Juliana en Bernhard van Cees Fasseur over hun huwelijk. Deze bijnaam verdiende hij omdat hij niet minder dan drie functies in zijn persoon verenigde; grootmeester, dus hoofd van het civiele huis van de koningin, opperceremoniemeester en thesaurier. Cees Fasseur vraagt zich kritisch af of deze cumulatie van functies wel verstandig was. Organisatiedeskundigen kwamen er toen nog niet aan te pas en zeker niet in een bij uitstek conservatief milieu als de hofhouding.

De van Hardenbroeks en de van Oranjes kennen elkaar al lang. Een van de vroege vriendinnen van Juliana, Clara Brauw, vertelt over Juliana als die 10 jaar wordt in 1919. Ze blijkt een vrolijk meisje met af en toe stoute trekjes.

Huwelijk van prinses Juliana en Bernhard. Gijs van Hardenbroek (uitsnede) is een van de 12 bruidsjonkers. Foto 1937.

Ik zat samen met Jula in een zanggroepje dat zangles kreeg van niemand minder dan Catherina van Renes. De lessen waren ongetwijfeld erg goed, maar vooral Jula kon het niet altijd op prijs stellen als we opnieuw en opnieuw zongen van “het karretje dat op de zandweg reed” en “de bloemetjes die gingen slapen omdat ze het geuren zo moe waren”. Daarom besloot ze op een dag een briefje te schrijven aan Gijs, het broertje van Elisabeth van Hardenbroek. “Kom alsjeblieft met een paar vriendjes een grap uithalen”, stelde ze schriftelijk voor, om op die manier ons volgende zanguurtje in duigen te laten vallen en ons de ellende te besparen! Jammer voor de vindingrijke Juliana was het haar plan, dat grondig in duigen viel. Op een of andere manier kreeg Koningin Wilhelmina er tijdig de lucht van en de zangles ging zonder incidenten door.”

Malle berichten over een verloving

Gijs heeft gestudeerd met prinses Juliana, en men denkt dat het wel iets zou kunnen worden. De geruchten van een romance tussen hem en de prinses ontstaan na een wintersportvakantie in 1930 in Oberstdorf.

Oud-minister van Buitenlandse Zaken Andries Cornelis Dirk de Graeff schrijft over de malle berichten over de verloving van prinses Juliana met Gijs van Hardenbroek.

Juliana, haar moeder en een aantal vrienden en vriendinnen, waaronder Gijs van Hardenbroek behoren tot het vorstelijk gezelschap. Gijs is daar samen met zijn zus, een innige vriendin van de prinses. Gijs viert zijn achtentwintigste verjaardag met een 'huiselijk feestje' in hotel Wittelsbacher Hof.

Oud-minister van Buitenlandse Zaken Andries Cornelis Dirk de Graeff (geboren 1872), schrijft over deze geruchten het volgende in 1934, opgenomen in Nederlandse historische bronnen:

De malle berichten over de verlooving van de prinses met Gijs van Hardenbroek hebben ook mij geërgerd. Het laatste bericht van dien aard is nu, dat die verlooving in verband met het overlijden van de grootmoeder voorloopig is uitgesteld! Gisteren voor een week had ik goede gelegenheid de prinses te observeeren op een dansante soirée bij de Snouck's. Verder had ik, uit haar manier van dansen en omgaan met al die jonge jongens, sterk den indruk dat ook in dit opzicht een spoedig huwelijk voor het meiske zelf weldadig zou zijn.

Twee eeuwen thesauriers van het Huis

Bernard Woelderink beschrijft Gijsbert Carel Duco van Hardenbroek in zijn boek Geschiedenis van de thesaurie: twee eeuwen thesaurie en thesauriers van het Huis Oranje-Nassau, 1775-1975:

Geschiedenis van de thesaurie, auteur Bernard Woelderink

Gijsbert Carel Duco van Hardenbroek werd op 17 Februari 1902 te Leiden geboren uit het echtpaar Reynoud Adolph baron van Hardenbroek (1874-1946) en jkvr. Johanna Isabella Röell (1375-1939). Zijn vader bekleedde in de dertiger jaren de functie van kamerheer-ceremoniemeester aan het hof van koningin Wilhelmina. Na de studie rechten te Leiden vervulde Van Hardenbroek Functies bij de Nederlandsche Handel Maatschappij, onder meer te Zwolle. Per 1 mei 1946 benoemde koningin Wilhelmina hem tot thesaurier van haar Huis; een jaar later stelde zij hem ook aan tot opperceremoniemeester en grootmeester. Koningin Juliana handhaafde hem in deze functies en verleende hem op 6 september 1949 het grootkruis in de Huisorde van Oranje vanwege zijn aandeel in de plechtigheden rond de troonswisseling. Op zijn verzoek kreeg Van Hardenbroek per 1 februari 1955 eervol ontslag als opperceremoniemeester; hij bleef echter thesaurier. Van Hardenbroek bekleedde een leidende positie in de overlegorganen van de hofhouding zoals de 'lnterdepartementale Commissie', de eind 1946 ingestelde opvolger van de Comptabele Commissie. Als zodanig nam hij ook deel aan het bestuur van het pensioenfonds voor weduwen en wezen. Van Hardenbroek bleef na 1948 bij Wilhelmina in dienst als haar particulier thesaurier. Op 10 juli 1947 trad Van Hardenbroek in het huwelijk met jkvr. Henriëtte Arnoldine Snouck Hurgronje [1912-1994). Het echtpaar, dat kinderloos bleef woonde een deel van het jaar op het kasteel Hardenbroek in Driebergen, maar verbleef voornamelijk in de door de echtgenote ingebrachte patriciërswoning aan de Haagse Prinsessegracht. Van Hardenbroek was onder meer lid van de Hoge Raad van Adel en heemraad in het bestuur van het waterschap Lekdijk Bovendams. Hij overleed wandelend op straat in Utrecht op 5 september 1960. De bijzetting vond enkele dagen later plaats in het familiegraf te Driebergen.