Swertz-Ekker

Versie van 26 dec 2014 om 12:58

Jeugd van Bob Ekker

Regina (Gien) Rijshouwer met dochter Elizabeth (Bob) op schoot (1901/1902)

Elizabeth Frederika (Bob) Ekker werd geboren op 1 juni 1901 in Den Haag. Haar moeder Regina (Gien) Rijshouwer (1869) werd geboren in Leiden, haar vader Derk Willem Ekker (1863) in Hengelo. Haar ouders kwamen uit families van magistraten en ondernemers; van vaders kant de families Ekker en Stork, van moeders kant de families Rijshouwer, van Vollenhoven, Offerhaus, Huber en Sypkens.

Op de Ekkers na zijn deze families opgenomen in de 'Blauwe Boekjes', de reeks die sinds 1910 het Nederlands Patriciaat vastlegt; vooraanstaande maar niet-adellijke families.

Bobs ouders vestigen zich in 1893 in Den Haag. Haar vader is ‘geneesheer’; eerst huisarts en daarna keel-, neus- en oorarts. Ze zijn in Utrecht (1892) getrouwd. Elizabeth is de jongste van vier kinderen. Zij heeft twee broers; Coos (1893) en Henk (1899) , en een zuster; Wil (1895).

Bob, EliZabeth en EliSabeth

Elizabeth wordt eerst ouderwets Betsy genoemd, zoals haar naamgever Elisabeth Frederika Offerhaus, haar grootmoeder van moeders kant. Zij gaat echter verder door het leven als Bob. De reden hiervan is onduidelijk maar past wel bij haar non-conformistisch karakter. Het is merkwaardig dat haar ouders kiezen voor de Engelse/Amerikaanse variant Elizabeth (met een Z) in plaats van de traditionele en continentale versie Elisabeth (met een S) die gangbaar is in Duitsland en Frankrijk, maar ook in hun familie. Ze is daarmee een buitenbeentje, want Bob en haar zus Wil kiezen later voor hun kinderen weer de vorm Elisabeth.

Jeugd van Jan Swertz

Eindexamenklas A van de Rijks-HBS Gouda; tweede van rechts is Jan Swertz, ca. 18 jaar oud. Op de foto ook medeleerlingen J.W. Smit, M.W. Oosterling, Th. Ruys, J. van der Graaf, A.C. Ninaber van Eyben, A.J. Heynen, C.B. Kunst, H.W. Jager, W.C. Overeynder, docent A. van Vreuming, en direkteur S.S. Hoogstra (1915)

Joannes Maria Antonius (Jan) Swertz werd geboren op 5 april 1897 in Utrecht, net zoals zijn enige en jongere broer Carel (1899). Hun vader is Johannes Fredericus Augustus (Frits) Swertz (1862). Jans voorouders, waaronder veel winkeliers en koopmannen, komen oorspronkelijk uit Limburg en worden op de pagina Swertz, Familie beschreven.

Hij volgt de Rijks-HBS in Gouda. Na zijn eindexamen in 1915 gaat hij geneeskunde studeren aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Zijn studie, en die van zijn broer Carel worden betaald door oom Carolus Wilhelmus (Carel) Swertz, een broer van zijn vader Frits Swertz. In 1918 behaalt hij zijn candidaats-examen en in 19?? zijn bul.

Hij is een lange man: 1,80 meter , 8 cm meer dan gemiddeld voor die tijd. Hij wordt bij de medische keuring voor de dienstplicht ongeschikt verklaard wegens zwakke oogen.

Hij komt bij dr. Ekker, zijn latere schoonvader, werken in het Rooms Katholieke Ziekenhuis Johannes de Deo (‘Westeinde’) in Den Haag en verhuist daarvoor in 1922 naar Den Haag. Blijkbaar woont hij intern; in het bevolkingsregister is zijn adres van december 1922 tot juli 1926 namelijk het ziekenhuis.

Bob en Jan Swertz in Den Haag

Kennismaking en trouwen

Het bruidspaar komt uit het huis van haar ouders Ekker; Jan Pieterszn. Coenstraat 21, Den Haag (1927)

In het Westeinde ziekenhuis leert Jan Swertz de dochter van zijn toekomstige schoonvader kennen. Zij hielp haar vader in zijn praktijk. Jan Swertz bekwaamt zich in chirurgie en houdt praktijk in het ziekenhuis, hoewel ‘voorname’ patiënten wel thuis worden ontvangen voor consult. Een slager aan de Schenkweg is zo tevreden met zijn operatie dat hij zijn twee kinderen Bob en Jan noemt, maar dan wel twee jongens.

Bob Ekker en Jan Swertz trouwen op 27 juli 1927 in Den Haag. Zij woont nog bij haar ouders en Jan sinds maart 1927 aan het Westeinde nr. 38, vlak bij het ziekenhuis (daarvoor 8 maanden op het Stadhoudersplein nr. 2). Haar broer Coos Ekker en zijn oom Frans Swertz zijn getuigen. Bij de handtekeningen ontbreken de ouders van Jan. Zijn moeder Cato Armee is wel bij 'het banket', zijn vader Johannes Fredericus Augustus (Frits) Swertz ontbreekt, Naast het feit dat Frits en Cato gescheiden wonen, kan wellicht ook meespelen dat Frits ziek is; hij sterft namelijk 1,5 jaar later.

Als Jan solliciteert naar de functie van chirurg in het Westeinde, eist de bisschop, bestuurslid van het ziekenhuis, dat Bob zich na een aantal godsdienstlessen tot het katholieke geloof zou bekeren. Zij heeft daar geen probleem mee. Bob krijgt godsdienstles van Toon Ramselaar, een priester van het aartsbisdom Utrecht die zich begin jaren `30 in kringen van jonge kunstenaars van het tijdschrift De Gemeenschap bewoog, en zich inzette .voor een moderne vrijere jeugdopvoeding. Toon Ramselaar is door Jan geopereerd en met hem bevriend geraakt.

De stap van Bob om van Christelijke huize te trouwen met een Rooms-Katholieke man, gaat destijds tegen de heersende mores in. Bob is echter wars van conventies. Hoewel ze het nieuwe geloof moet omarmen blijft ze kritisch op zaken als aflaat en ‘al die heiligen’. Haar dochters zeiden gekscherend dat ze maar ‘half katholiek’ was geweest. Jan wordt uiteindelijk aangenomen als assistent chirurgie. In 1930 vestigt hij zich ook als chirurg met een praktijk aan huis.

Leven in het Bezuidenhout

Het gezin Swertz betrekt op 7 december 1929 een woning aan de Daendelsstraat 44 in de toen nieuwe wijk Bezuidenhout. Het deel waar zij wonen is rond 1890 gebouwd. Er staan statige herenhuizen. Bob en Jan brengen drie dochters ter wereld, Katrien, Gien en Liesbeth;

1. Catharina Paulina Maria (Katrien) Swertz (14 mei 1928, Den Haag - 30 december 2012, Nijmegen)
2. Regina Elisabeth (Gien) Swertz (1 maart 1930, Den Haag)
3. Elisabeth Frederika (Liesbeth) Swertz (17 december 1932, Den Haag - 10 mei 2013, Lutjebroek)

Zoals zoveel families in die tijd hebben ze een kinderjuf, Riek Gijseman, die ze toepasselijk Juffie noemen; ze brengt en haalt de dochters van school, zorgt voor hen, en doet ook ander werk zoals kousen stoppen. Voor het huishouden hebben ze Gerda, een Hongaarse strenge dienstmeid; de dochters herinnerden zich dat ze Duits ging praten als ze boos werd; Ich habe gesagd NEIN, und dan BLEIBT es NEIN!!. Gerda woont in huis, Juffie niet.

Rechts op foto: Daendelsstraat 44, huis van Bob en Jan Swertz (ca. 1924)

De Daendelsstraat kwam uit op de Bezuidenhoutseweg met aan de overkant het Haagse Bos met veel groen, een hertenkamp en vijvertjes met eendjes. Op weg naar school komen de dochters daar altijd langs, en passeren dan de Leidse straatweg. Ze zitten op de Paschalis lagere school en op de Paulinastraat, waar een kleuterschool aan verbonden is. Dochter Gien heeft haar kinderen nog wel eens meegenomen naar het hertenkamp in de jaren ’60, voordat het opgeheven is.

Aan het begin van de straat woont de familie van Waaij. Tante Corry is een Engelse en vriendin van Bob; als het slecht weer is en Juffie (Riek Gijseman) er niet is, lopen de dochters eerst daar naar toe en brengt zij hen vervolgens naar school. Ze heeft een grappig accent; “dat vindt ik zo verwwdomd rwwot.

Als je de straat inloopt vanuit de Bezuidenhoutseweg en het Haagse Bos woont het gezin Swertz-Ekker aan de linkerkant; eerst heb je wat kleinere huizen, daarna worden ze statiger. Hun huis is het een-na-laatste huis voor de kruising met de Pieter Botstraat, die naar links toe dood loopt; een hek en daarna water. Dit is nu allemaal verdwenen als gevolg van het vergissingsbombardement aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Anekdotes uit de Haagse tijd

De Haagse Dierentuin voor de Tweede Wereldoorlog. De kans is groot dat de olifant in kwestie 'Betsy' is, lieveling van Gien Swertz

Dochter Gien is als klein kind van ca. zes jaar gefascineerd door Betsy, de olifant uit de voormalige ‘Zoo’ tegenover het Malieveld, waar nu het provinciehuis staat. Ze mag op haar rug. Dochter Katrien durft dat niet en herinnerde zich dat Gien een groen jurkje droeg. Gien vindt dat de olifant van háár is; haar levenslange voorliefde voor olifanten ontstaat.

Ze heeft in de loop van haar leven een grote collectie olifantenbeeldjes opgebouwd, en heeft het geluk gehad veel olifanten te hebben gezien in Afrika (op bezoek bij zoon Hans) en Sri Lanka (op bezoek bij zakenrelaties van haar man). Ze kwam in Colombo, hoofdstad van Sri Lanka, een beroemde olifant tegen die in hetzelfde jaar en op dezelfde dag geboren is.

Gien en haar moeder Bob delen een obstinaat en ondeugend karakter, ze passen goed bij elkaar. Ze gaan samen belletje trekken waarbij Bob zegt; ‘we moeten wel terug zijn voordat Katrien thuis komt want die vindt dat niet goed’.

Leidseplein met links Hotel Americain, waar Gien een familiesoiree meemaakt (ca 1930)

Dochter Gien herinnert zich ook een familiediner in Hotel Americain in Amsterdam, fantastisch aangekleed met een grote zwaan uit boter gesneden. Dochter Katrien vindt het vaak eng om alleen naar kinderfeestjes te gaan, dus gaat Gien mee. Katriens vriendinnetje Els Tholen van de lagere school neemt dan ook haar zusje Annemie mee, waardoor ze met zijn vieren heel wat kinderpartijtjes afstruinen.

Alhoewel het een nette buurt is wonen er in een zijstraat een paar hoertjes. Katrien herinnert zich een ontmoeting toen haar vader en moeder naar de schouwburg gingen. De drie dochters willen Gerda wekken, die op de zolderetage slaapt. Ze blijven op afstand want ze durven geen van drieën helemaal naar boven, dat is eng. Als ze niets horen denken ze dat ze alleen zijn. Ze nemen hun jassen en lopen naar buiten. Een van de hoertjes ziet hen, zo laat nog, op straat lopen en vangt hen op. Als hun vader en moeder thuis komen, zit één van hen de dochters voor te lezen. Wat die ‘meisjes’ echt zijn hebben ze pas later gehoord. De ouders van Bob wonen vlakbij, in de eerste straat parallel aan de onze richting het Staatsspoor (nu Centraal Station); de Jan Pieterszn. Coenstraat.

Fotogalerij Haagse tijd voor de oorlog

• 

  Een 'Blauwe Boekje' dat het Nederlands Patriciaat vastlegt, waaronder de geslachten Rijshouwer, Offerhaus, Huber, van Vollenhoven en Sypkens, voorouders van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker

• 

  Geboorteakte Bob Ekker (1901)

• 

  J. M. A. Swertz behaald candidaats-examen geneeskunde. kolom rechtsboven in Stadsnieuws. Utrechts Dagblad zaterdag 6 juli 1918.

• 

  Uittreksel bevolkingsregister Den Haag familie Swertz jaren '30 (deel 1)

• 

  Uittreksel bevolkingsregister Den Haag familie Swertz jaren '30 (deel 2)

• 

  van links naar rechts; Bob Ekker (21 jaar), haar moeder Regina (Gien) Rijshouwer en haar zus Wil in Bad Nauheim, Duitsland, in de tuinen van de Trinkkuranlagen, een hip en mondain oord in die tijd (1922)

• 

  Bob Ekker (21 jaar) in Bad Nauheim, Duitsland (1922)

• 

  Bob Ekker (23) en haar moeder in het Haagsche Bosch, dat op tientallen meters van hun huis lag (1924)

• 

  Bob Ekker op 24-jarige leeftijd. Foto genomen in Hoog Soeren (Kroondomeinen, Apeldoorn) (1925)

• 

  Detail van foto met Bob Ekker in Hoog Soeren (Kroondomeinen, Apeldoorn) (1925)

• 

  Familiefoto; vlnr boven; Emma van Lidth de Jeude, Jan Swertz, Bob Ekker en Dirk Hoogendijk;vlnr onder Coos Ekker. Dora Malotaux, Henk Ekker en Wil Ekker. Het onderschrift luidt: 'Aanteekenen Henk en Dokie (augustus 1925)

• Album Swertz Ekker896 - Version 2 1.jpg

  Poseren in de polikliniek van het Westeinde ziekenhuis, twee maanden voor de bruiloft. Linksvoor: Jan en Bob. Achter midden haar ouders Derk Willem en Regina (Gien). Foto: 21 mei 1927.

• 

  Huwelijkakte Bob Ekker en Jan Swertz (27 juli 1927)

• 

  Wilhelmina op de fiets. Als ze per ongeluk Gien Swertz (ca 8 tot 10 jaar oud) aanrijdt, roept Gien 'sukkel' tegen haar (foto 1938)

Periode Nijmegen en Groesbeek

Jan Swertz naar Dekkerswald

Voormalig Sanatorium Dekkerswald in Groesbeek (ca. 2010)

In de jaren dertig moet Jan Swertz een man opereren die besmet blijkt te zijn met tuberculose, toen tbc of tb genoemd in de volksmond. Hij loopt de ziekte zelf ook op. Voorzieningen voor arbeidsongeschiktheid bestaan nog niet en zijn vriend dr. A. J. Henneman, geneesheer-directeur van het R.K. Sanatorium Dekkerswald nodigt hem uit voor behandeling naar Groesbeek te komen. Hij wordt op 10 november 1938 opgenomen.

De verhalen die dochter Katrien vertelt van Dekkerswald doen denken aan die van Max de Haan (1920) , later getrouwd met Gien Swertz), die er na de oorlog heeft gelegen. Net zoals Jan lokt Max in de jaren ’50 koolmeesjes met zangzaad de kamer binnen. Je had een tergend geduld nodig om de beestjes van de raamopening langzaam naar je bed te lokken, een kwestie van weken. Het was voor patiënten die stil moesten uitzieken een van de weinige uitlaatkleppen.

Patiënten op bed in ziekenzaal voor mannen in Sanatorium Dekkerswald (1938)

Dochter Katrien loopt ook tbc op, twee keer zelfs. Dat ze daar bovenop komt roept bewondering op. Men vindt het beter dat haar vader geen weet krijgt van haar tbc. Hij krijgt foto’s te zien van Katrien hockeyend of op een springplank bij het zwembad, terwijl ze helemaal niet eens mag zwemmen vanwege haar tbc. Katrien vindt dat niet eerlijk en herinnert zich goed dat dokter Henneman in zijn deftig Nederlands antwoordt dat “dat niet opweegt tegen het verdriet dat je vader zou hebben als hij weet dat jij ziek bent”. Na zijn dood wordt Katrien wederom ziek en ligt ook een aantal maanden in Dekkerswald.

Door toedoen van dokter Henneman kunnen 28 joden onderduiken bij Dekkerswald. Dochter Katrien herinnert zich hoe ze de Duitsers te slim af zijn. Ze hebben een afspraak dat de klok op de toren geluid wordt als de Duitsers naderen voor inspectie. Als zuster Suzanne (“een prachtmens”) aan de touwen hangt en de klok op de toren laat luiden op een ander tijdstip dan twaalf uur ’s middags, wat normaal is, dan is het duidelijk: Duitsers! Alle Joden moesten dan het bed in en zich voordoen als tbc-patiënt, inclusief rochelen en het produceren van sputum. Heel effectief, de Duitsers komen nooit op de ziekenzalen want ze zijn als de dood voor tbc, een afschuwelijke ziekte waar je destijds aan overleed; antibiotica zijn nog niet ontdekt. Alle patiënten weten van de truc en het is opmerkelijk dat niemand deze truc ooit verraden heeft.

Bob en haar dochters in Nijmegen

Bob reist aanvankelijk op en neer tussen Den Haag en Groesbeek om haar zieke man te bezoeken. Ze logeert dan op Sion's Hof. Dit is al snel niet meer op te brengen. Jan wordt steeds zieker en op 13 juli 1939 verhuizen Bob, haar dochters en hun Haagse kinderjuf Riek Gijseman (Juffie) naar Nijmegen, waar ze aan de Groesbeekseweg 182 een huis betrekken. Jan Swertz is er nooit geweest en de dochters mogen vanwege het besmettingsgevaar nooit naar Dekkerswald. Een enkele keer hebben ze hem op afstand mogen toezwaaien.

Bob en Jan gaan in de zomers voor de oorlog met hun kinderen op vakantie; in 1937 naar de Hucht (juli) en Duiveland (augustus). In september 1938 gaan de zussen Bob en Wil met hun kinderen op vakantie naar Vierhouten op de Veluwe voordat Bob in Nijmegen gaan wonen. Daarvoor zijn ze nog in de Lindenhoeve geweest (augustus).

De vaders moeten doorwerken en komen in het weekend wel eens met de auto, althans voordat Jan Swertz ziek wordt. In Vierhouten verblijven ze bij de familie Hooghordel, een boerenfamilie die hun boerderij aan stadsmensen verhuren, agro-tourisme avant la lettre. De kinderen doen aan alle activiteiten mee, leren koeien melken en vermaken zich prima. Als oom Henk komt worden fietstochtjes gemaakt door de Veluwe. De laatste keer dat ze dat doen is in 1938. Alsof ze een voorgevoel heeft maakt Bob veel foto's van de kinderen en hun neefjes en nichtjes.

Vakantie in Vierhouten op de Veluwe. Staand van links naar rechts: Gien, Liek en Katrien. Onder: Liesbeth en de andere twee kinderen van Wil; Willem en Gine. (1938)

Met steun van dokter Henneman krijgt Bob een baan als secretaresse in het Oud-Burgeren-Gasthuis te Nijmegen aan de Molenstraat. Zo kan zij zichzelf en haar drie dochters redden. Ze is een kranige vrouw en had zich snel stenotypen eigen gemaakt. Katrien volgt de middelbare school op Marienbosch aan de Groesbeekseweg. Nadat deze school door de Duitsers gevorderd wordt, krijgt zij les in de dansschool van De Goeij en in een klas van de zustersschool aan de Oude Stadsgracht. Voor geschiedenis en aardrijkskunde wordt uitgeweken naar een groot prieel achter een huis aan de St. Annastraat,tegenover de Archipelstraat.

Gien herinnert zich dat de Duitsers huiszoeking kwamen doen en aanklopten. Haar moeder heeft een clandestiene radio en wil voorkomen dat Duitsers binnenkomen. Ze vertelt de Duitsers glashelder dat ze weduwe is, drie jonge meisjes in huis heeft, en géén vreemde mannen in haar huis duldt! De Duitsers druipen af. Volgens Gien luisterden de bezettende Duitsers alleen als ze net zo luid werden aangesproken als zij dat deden bij anderen.

Gien herinnert zich ook goed de geluiden uit die tijd; luidkeels zingende Duitsers bij het marcheren, het stampen met hun laarzen, en het fluiten van bommen als die laag voorbij kwamen. Gien brengt een nacht met een vriendin Wietje Heerders door in de cel. Ze hebben hondendrollen opgepakt en door de brievenbus van een NSB’ers geduwd. Ze wordt verklikt, misschien door een vriendinnetje van een NSB-familie tegenover (Dotie Boenk), waarvoor moeder haar al een keer gewaarschuwd heeft. Een iets andere versie is dat Gien de post uit de brievenbus heeft gehaald van die familie en daaruit bleek dat de familie van de NSB was.

Overlijden Jan Swertz

De hal in het hoofdgebouw van Sanatorium Dekkerswald. Waarschijnlijk kwamen de dochters van Jan Swertz niet verder dan hier om hun vader te bezoeken (foto ca. 1935)

De tbc van Jan Swertz is op een gegeven moment dermate vergevorderd dat zijn gezonde long door de andere zieke long wordt aangetast. Hij overlijdt op 24 september 1941, pas 44 jaar oud. Op een of andere manier is hij voldaan dat hij nog net een Duitser buiten door het raam heeft gezien voordat hij dood gaat, de bezetting is namelijk net op gang gekomen. Katrien herinnert zich dat ze op afstand mee heeft kunnen kijken toen hij stierf.

Bij de begrafenis van Jan komt tante Bee Zuidema (een vriendin van Bob) in het zwart uit de volgauto maar draagt wel een knalrood tasje. Ze is altijd heftig opgemaakt en rookt als een ketter. Aan de vele rimpels op haar doorgerookte gezicht dankte ze haar bijnaam ‘tante perkament’. Dochter Katrien ziet haar nog voor zich met een eeuwige sigaret met mondstuk in haar mond. Ze praatte er mee en ze reed er auto mee, heel knap!

Vlucht naar de Biesseltsebaan

Het centrum van Nijmegen na zowel Duitse als geallieerde bombardementen (1944)

Na het mislukken van operatie Market Garden in 1944 ligt het gebied tussen Arnhem en Nijmegen in de frontlinie. In september 1944 komt het oorlogsgeweld van alle kanten daar naartoe, waar het daarvoor relatief rustig is geweest. De geallieerde troepen eisen ruimte op, er heerst chaos, er zijn veel beschietingen, en veel vluchtelingen uit de omgeving zoeken onderkomen. Katrien herinnert zich dat haar moeder al eerder hun kinderjuf Riek Gijseman (Juffie) had bevolen ‘als de sodemieter’ haar koffers te pakken en de trein terug te nemen naar Den Haag. Dat heeft ze goed ingeschat; al gauw wordt het contact verbroken met het Westelijk deel van Nederland.

Ook bij het tijdelijk onderkomen van het jonge gezin Swertz-Ekker wordt het op een gegeven moment te gevaarlijk. Er vallen steeds meer granaten en de bange weduwe Houwing-van der Venne, die naast hen op nummer 180 woont, zit bijna elke avond bij hen in de kelder.

Op 19 september 1944 valt er een granaat door het dak en er ontstaat brand op het bed van dienstmeid Lies Noy. Moeder Bob is niet bang; ze grijpt flessen wijwater die ze van de kerk heeft gekregen en probeert de brand te blussen.

Moeder en dochters vluchten ‘s avonds in allerijl naar het huis van oom Gijs van Hardenbroek, lopend en te fiets. Liesbeth neemt zilveren theelepeltjes mee, Gien de hond en Katrien fotoboeken, waarvan Bob had gezegd; “wat je ook meeneemt; de fotoboeken moeten mee”. Volgens Katrien was het ver lopen en dat alles moest heel 'stiekum' gebeuren; het was speruur, alles was verduisterd, en na 8 uur mocht je niet meer buiten zijn.

Het huis van Gijs van Hardenbroek ligt 3 km verder naar het zuiden aan de Biesseltsche Baan nummer 8 en de tuin grenst aan het bos van Dekkerswald. Gijs had zijn huissleutel eerder aan Bob gegeven toen hij zelf moest onderduiken. Na de oorlog is de naam van de straat veranderd in Biesseltsebaan en vanaf 1950 heeft de gemeente Groesbeek e.e.a. omgenummerd; het is nu Biesseltsebaan nr. 8.

Kees, de huisknecht van Gijs van Hardenbroek, vangt hen op. Toen Bob en de kinderen in Nijmegen kwamen wonen bracht hij soms taart of eten mee. Gijs dient net als zijn vader aan het hof, reden waardoor hij in de oorlog moet onderduiken. Hij bekleedde een aantal functies aan het hof (opperceremoniemeester, grootmeester, thesaurier van het Huis) en is lang particulier thesaurier van Juliana geweest.

Overlijden Bob Ekker

de Brakkenstein Crash

Amper tweeëneenhalf weken na hun vlucht naar het huis van van Hardenbroek, wordt Elizabeth Frederika (Bob) Ekker getroffen door een projectiel. Ze overlijdt ter plaatse. Het gebeurt op 6 oktober 1944 tijdens de zogenoemde Brakkenstein Crash. Op die dag doet zij, zoals de afgelopen dagen ook, de was voor een groep Engelse soldaten.

Een aalmoezenier van het Engelse leger bivakkeert tijdelijk met een groepje soldaten in de bossen van Dekkerswald en had Bob gevraagd om te helpen met de was. Bob bracht om de paar dagen de gewassen en gestreken spullen terug naar de tent van de Engelsen. Het weer was die dag goed, zonnig met hier en daar een wolk.

Op die bewuste dag zouden de Engelse soldaten met de aalmoezenier weer vertrekken. Rond het middaguur loost de piloot van een neerstortend geallieerd vliegtuig zijn laatste twee projectielen (RP's) af, ongeveer ter hoogte van de Nijmeegsebaan. Hij vermoedt niet dat er in het uitgestrekte bosachtige gebied dat hij voor zich ziet, toch nog een paar woonhuizen verscholen liggen. Met alle gevolgen van dien. Bob, die in het bosje achter het huis van Gijs Hardenbroek bij de tent van Engelse soldaten staat, krijgt een grote scherf tegen haar borst en is op slag dood.

Haar stoffelijke resten worden in een kist op een afgesloten kamertje op het logeeradres van de dochters gezet. Zij mogen er tijdelijk niet komen. Dokter Henneman regelt de begrafenis op het kerkhof van de Heilige Land Stichting, die op 10 oktober plaatsvindt. (vragen; bij Jan Swertz? is graf geruimd?). In het dagblad De Gelderlander van 10 en 11 oktober 1944 wordt een annonce geplaatst, ondertekend door de drie dochters (Elizabeth is per abuis met een S geschreven). Pas in de 21e eeuw wordt duidelijk dat het om de Nieuw-Zeelandse piloot Ivan William Cain gaat en geen Engelsman of Amerikaan. Hij en Bob (enige burgerslachtoffer) worden precies 68 jaar na de ramp geëerd met een monument.

De familie van Bob in het Westen van het land krijgt pas in mei 1945 het ontstellende bericht dat hun zus cq dochter overleden is. Er is zeven maanden lang geen contact mogelijk tussen het bezette deel van Nederland en het bevrijde deel rond Nijmegen. In mei 1945 brengt Dr. Henneman het ontijdig bericht van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker' overlijden persoonlijk over aan hun voogd oom Dirk Hoogendijk. Hoogendijk regelt met Toon Ramselaar dat Bob herbegraven wordt.

Getuigenissen uit eerste hand

Bidprentje van Pater Van Driel die het tragische overlijden van Bob Ekker in zijn dagboek vastlegt (1954).

Pater Hermanus van Driel is Algemeen Overste van het Neboklooster, en houdt gedurende de oorlog een dagboek bij. Hij woont dicht bij de rampplek en beschrijft het tragische overlijden van Bob Ekker. Een passage daaruit:

(...) Omstreeks 12 uur ontploft een scherfbom tussen de Biesseltse baan en het huis van den Heer ten Horn. Mevr. de Wed. Swerts, die met haar drie kinderen 19 september uit de stad was weggevlucht en haar intrek genomen had in de villa van Baron van Hardenbroek tegenover ons, werd dodelijk getroffen; zij moet op slag gedood zijn. Zij stond in ’t bosje achter ’t huis bij de tent van den Anglicaansen Chaplain, wiens altaarlinnen zij gewassen had, dat zij nu kwam terugbrengen. De Chaplain was achteruitgesprongen in de kuil onder zijn tent en had slechts enkele schrammen. Onmiddellijk rende hij de Biesseltse baan op, zag de twee oudste kinderen –meisjes van ± 14 en 16 jaar- en stuurde ze naar ons. Toen zij bij ons in den kelder waren, kwam hij ons even later ontdaan vertellen, dat hun moeder gedood was.

Hij beschrijft ook de uitvaart en begrafenis van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker die afgebroken moet worden als er bommen vallen en iedereen naar de schuilkelder moet.

Pater van Driels gehele relaas, en dat van dr. Henneman in zijn egodocument, staan beschreven op de pagina Getuigenissen overlijden Elizabeth (Bob) Ekker.

De dochters na hun moeders dood

Onderdak bij Hardenbroek en Henneman

Mgr. Mutsaerts bisschop van den Bosch speldt Dr. Henneman (rechts) de ridderorde van Sint Gregorius op. Henneman was directeur van Dekkerswald in Groesbeek en ving tijdelijk de dochters Swertz op (foto 1948)

De maanden daarna verhevigt de strijd; Nijmegen zit nu midden in de vuurlinie. Katrien herinnert zich dat chauffeur Anton van Dekkerswald dodelijk getroffen werd, ongeveer een maand na de dood van moeder. Een raket boorde zich dwars door de keukendeur naar binnen en raakte Anton.

Dagen na de begrafenis van Bob zijn er steeds meer geallieerde soldaten aanwezig; grote gespierde negers van over de oceaan lopen in het bos en rond het huis van Gijs van Hardenbroek. Lies Noy, het dienstmeisje uit Beneden Leeuwen, die nu de zorg voor de drie wezen heeft, is doodsbang dat deze jonge kerels de meisjes, iets aandoen. Ze worden dagenlang opgesloten in de kelder. De deur wordt met touwen dichtgebonden en ze moeten zich voeden met de voorraad appelmoes van Kees, de knecht van Gijs van Hardenbroek.

Dokter Henneman vindt hen in die toestand en heeft al gauw in de gaten dat het niet zo goed gaat. Hij vraagt hen op de thee. Onderweg zegt Liesbeth nog dat ze zich moeten gedragen, maar als een schaal met koekjes op tafel wordt gezet, kunnen ze zich niet meer inhouden. Dokter Henneman vraagt of ze honger hebben en inderdaad; hij laat direct een schaal met brood aanrukken en vanaf dat moment worden ze in zijn huis opgenomen.

Ze hebben er tot mei 1945 gezeten. Regelmatig gaan ze met Boy, de hond van dokter Henneman, in het bosrijke gebied wandelen. Begin mei 1945 worden ze vergezeld door Koos de boswachter. De hond rent ver voor hen uit en begint plotseling vreselijk te blaffen. Als ze dichterbij komen vinden ze drie oudere Duitse soldaten, die zich daar hadden ingegraven en niet weten dat de oorlog voorbij is.

Bombardement van het ouderlijk huis

Hollands Louis XV/XVI eikenhouten kabinet, ca 1770; het enige meubelstuk dat het bombardement overleeft. Het staat nu bij kleindochter Isabel

Na het overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker voltrekt zich een andere ramp in Den Haag; het vergissingsbombardement op het Bezuidenhout op 3 maart 1945. Het ouderlijk huis aan de Daendelsstraat 44 loopt schade op maar blijft staan. Het wordt als herstelbaar aangemerkt en niet ontmanteld na de oorlog.

De schokgolven hebben wel hun tol geëist en al het glas is gesprongen. Bij het openen van de servieskast (een mooi antiek kabinet in Hollandse Louis XV/XVI stijl van ca 1770) vallen alle kristallen glazen van hun voet. Dochter Katrien heeft nog één ongedeerd kristallen glas.

Opvang na de oorlog

In de nadagen van de oorlog verblijven de drie zussen, inmiddels wees geworden en dakloos, bij dokter Henneman en kunnen niet terug naar familie in het nog bezette Den Haag. De pastoor van de St. Jozefkerk aan het Keizer Karelplein doet op de preekstoel een oproep onder de parochianen om kinderen tijdelijk onder te brengen.

Het echtpaar Theo (oom Dorus) en Lien Schaeffer (Bisschop Hamerstraat 9, hoek Welderenstraat) heeft al twee meisjes onderdak gegeven die niet terug konden naar Culemborg. Ze nemen ook de drie zusjes op in hun gezin van ?? tot ??.. De Schaeffers hebben zelf twee kinderen; Ineke (getrouwd de Wit) en Hans. Hans is een autist waar Katrien haar hele leven contact mee heeft gehouden, tot kort voor haar dood. Zij nam hem vaak onder haar hoede.

Ieder hun eigen weg

De meisjes maken de MMS (Middelbare Meisjes School allemaal af in Nijmegen. Katrien en Gien kiezen voor de verpleging omdat ze daarmee snel op eigen benen kunnen gaan staan en onafhankelijk worden. Studeren zit er niet in gegeven de barre omstandigheden.

Katrien en Gien blijven lang solidair samen, eerst in Dekkerswald en daarna in Den Haag bij het Westeinde ziekenhuis. Zelfs in Eindhoven (Sint Joris ziekenhuis) hebben ze nog samen gewerkt. Liesbeth volgde later.

Fotogalerij rond de Tweede Wereldoorlog en daarna

• 

  Het huis aan de Groesbeekseweg 182, Nijmegen, waar Bob en de kinderen tijdelijk wonen. Als er een granaat door het dak inslaat slaan ze op de vlucht. (foto 2012)

• 

  Elizabeth Frederika (Bob) Ekker op ca. 40-jarige leeftijd (ca. 1940)

• 

  bidprentje van Jan Swertz voorzijde (1941)]]

• 

  bidprentje van Jan Swertz achterzijde (1941)]]

• 

  Annonce van het overlijden van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Elizabeth is per abuis met een S geschreven (1944)

• 

  Rouwadvertentie van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker, geplaatst door de familie in het Westen die het nieuws over haar overlijden pas na de bevrijding, zeven maanden later, hoorde. Ook hier is Elizabeth per abuis met een S geschreven (mei 1945)

Stamboom met nazaten Bob Ekker en Jan Swertz

De nazaten van Bob Ekker en Jan Swertz tot en met hun kleinkinderen. De details zijn het beste te zien door het plaatje aan te klikken en als deze in de nieuwe pagina verschijnt wederom aan te klikken.

650px