Waterreus-Tijssen
| Over de drukker Marcus die zo vroom drukt dat hij pauselijke lintjes ontvangt. Over een enkel antisemitisch boek dat er tussendoor glipt, en zijn neef van der Lubbe die onthoofd wordt vanwege de Reichstagbrand. | Over zijn levenslustige Marieke uit een muzikaal nest die vroeg overlijdt. En dan die 'Ollandse vrouw' die voor hem geregeld wordt, en nooit echt aardt in Limburg. Wel praktisch ingesteld en 4 kinderen baren, maar ze kon niet van de fles afblijven. |
Inhoud |
Marcus Cornelius Josephus Waterreus (1861)
Marcus Cornelius Josephus Waterreus is geboren in 1861 te Delft. Hij is de zoon van Jacobus Waterreus en Cornelia Adriana Groenewegen. Marcus trouwt tweemaal. Zijn eerste vrouw, Marieke Tijssen, overlijdt een jaar na hun enige kind. Met zijn tweede vrouw Bernardina Clasina Frerkers kreeg hij 4 kinderen.
Marcus heeft een eigen drukkerij en uitgeverij van boeken en tijdschriften in Roermond. Marcus Cornelius Josephus Waterreus overlijdt in 1939 op een leeftijd van 77 jaar in Eindhoven.
Marieke Tijssen (1867)
Marcus Cornelius Josephus Waterreus huwt zijn eerste vrouw Maria Elisabeth Hubertina (Marieke) Tijssen in 1888 te Roermond. Marieke Tijssen is geboren in 1867 in Roermond, en is de dochter van Petrus Josephus Hubertus (Jos) Tijssen en Petronella Angelina Hubertina Franssen. Haar familie wordt beschreven op de pagina familie Tijssen.
Hoe Marieke Tijssen en Marcus Waterreus kennismaken is onbekend. Feit is dat Mariekes vader, Petrus Josephus Hubertus (Jos) Tijssen, in de Bakkerstraat in Roermond woont, een zijstraat van de Minderbroederstraat waar de drukkerij van Marcus is gehuisvest. Jos Tijssen drijft daar een eigen bakkerij en de tameletten van Tiesen zijn in Roermond geliefd; gekookte gesuikerde siroop in rondjes uitgegoten op stukjes boterpapier en verhard op koude steen.
Marieke is pas 19 als ze trouwt. Bij het huwelijk zijn aanwezig; zijn neef Eugene Waterreus (koopman te Rotterdam), haar broer Henry Tijssen (muziekleraar), haar oom Alphonse Franssen (kantoorbediende te Roermond) en zijn beste vriend Frans Gerard Hubert Luijten (secretariebeambte te Roermond).
Marcus en Marieke krijgen drie kinderen. Twee overlijden op vroege leeftijd, maar de derde, een meisje, blijft leven:
- Angelina Adriana Josephina Maria (Lina) Waterreus (1892, Roermond - 1987, Eindhoven)
Marieke Tijssen heeft een zwakke gezondheid en overlijdt op 25 jarige leeftijd (1893) in Roermond, één jaar na de geboorte van Angelina, haar enige kind. In tegenstelling tot haar moeder en haar overleden broertjes heeft Angelina een ijzeren constitutie en wordt 95 jaar oud.
Uit de memoires van Angelina Waterreus blijkt dat Marieke Tijssen een vrolijke en opgewekte vrouw was. Als Mariekes schoonvader -een ernstig man van weinig woorden die op de bovenste verdieping woont- uit kaarten gaat roept zij naar haar schoonmoeder; Zoi, noe konne veer beginnen (zo, nu kunnen wij beginnen), om dan met haar schoonmoeder lol te maken en wat te gaan zingen.
Toen ze wist dat ze zou gaan sterven, zag ze de jonge Angelina in de kamer staan en zei Is‘t neet erg te motte sjterve as ze zo’n sjoon kiendje hubst? (is het niet erg om te moeten sterven als je zo'n mooi kindje hebt?).
Vroege weduwnaar hertrouwt snel
Een lang verstandshuwelijk
Een jaar na de dood van Marieke Tijssen huwt Marcus Waterreus, inmiddels 33 jaar oud, opnieuw. Een weduwnaar kan namelijk niet lang alleen blijven met een klein kind, dus wordt er gezocht naar een geschikte kandidaat. Zijn moeder kent nog een achternicht in Delft, die een huwbare stiefdochter heeft en die niet onbemiddeld is; Bernardina Frerkers.
Het wordt een verstandshuwelijk. In 1894 treedt Marcus in Roermond in het huwelijk met Petronella Bernardina Clasina Frerkers. Het echtpaar brengt 5 kinderen voort, waarvan 4 de volwassenheid behalen:
- Maria Bernardina Cornelia Josephina (Mia) Waterreus (1897 - 1955). Ze trouwt met Johannes Joordens (1883 - 1962)
- Elisabeth Wilhelmina Maria Anthonia (Betsie) Waterreus (1900). Ze trouwt met Alouisius Hendricus Anthonius Ballings (1901 - 1963)
- Adrianus Cornelius Josephus Antonius (Arie) Waterreus (1902)
- Gerardina Petronella Antonia Maria (Gerry) Waterreus (g. 1905). Ze trouwt met C Koks.
Marcus en Bernardina gaan op latere leeftijd in Deurne wonen, waar Bernardina in 1933 sterft op 64-jarige leeftijd. Marcus overlijdt 6 jaar later (1939) op een leeftijd van 77 jaar in Eindhoven in het huis van zijn dochter Angelina en schoonzoon Caspar die hij graag mocht en waar hij regelmatig logeerde.
Marcus Cornelius Josephus Waterreus is begraven op het St. Catharinakerkhof. Vanwege de bijzondere band die zijn kleinzoon Max de Haan(1920) met hem had, verzocht Max dat de stoffelijke resten van zijn grootvader verplaatst zouden worden naar zijn eigen laatste rustplaats. Dit is ook gebeurd bij zijn overlijden in 2007.
Drukker met pauselijk eerbetoon
Marcus Waterreus treedt niet in de onderwijssporen van zijn vader en wordt drukker. Voor een vakopleiding tot boekdrukker keert hij tijdelijk terug naar zijn geboortestad Delft; hij woont er bij winkelier Th.F.J. van Leipsig aan de Wijnhaven. Hij blijft drie jaar weg en volgt ook een deel van zijn opleiding in Leiden.
Eenmaal terug begint hij in 1886 een drukkerij in een bijgebouw in de tuin, waar zijn vader nog een tijdlang een eigen schooltje heeft. Het aanvankelijk bescheiden bedrijfje groeit uit tot een drukkerij en uitgeverij van boeken en tijdschriften.
In 1887 wordt een snelpers geplaatst en in 1892 een grotere, formaat Columbier, met gaskrachtmachine en ,stereotype-inrichting. Hij verandert zijn bedrijfsnaam in Stoomdrukkerij M. Waterreus .
Hij geeft diverse periodieken uit zoals Het Kerkklokje, Het Kerkelijk nieuws- en advertentieblad en het Weekblad van den Limburgschen Landbouwbond en den Zuid-Nederlandschen zuivelbond, op dat moment het meest verspreide blad in de provincies Limburg en Noord-Brabant.
Zijn concurrent en grootste rivaal is de Roermondse drukkerij Romen en Zonen waarvan verteld wordt dat die op minder collegiale wijze klanten van Marcus afnam.
Voor zijn verdiensten als drukker wordt hij beloond met twee pauselijke onderscheidingen: de Bene Merenti en de Pro Ecclesia et Pontifice.
Deze laatste onderscheiding voor bewezen diensten aan de Rooms-katholieke Kerk of geloof werd door Paus Leo XIII ingesteld ter gelegenheid van zijn 50-jarig jubileum als priester (1888).
Een antisemitisch boek glipt er tussendoor
Tussen de vele uitgaven en publicaties die Marcus Waterreus drukt komt ook een omstreden boekwerkje voor uit 1892 dat De jood: Een waarschuwend woord aan den Christen heet. De auteur is de jezuïet Hendrichs onder het pseudoniem A. van Ros. Hoewel het voorwoord geruststelt lijkt te stellen dat er geen antisemitische bedoelingen zijn, volgt een eindeloze reeks pseudo-feiten en geruchten die de eeuwenlange joodse machtswellust zouden moeten staven. Een citaat:
- Keren wij terug tot die scheiding tussen Joden en Christenen, tot de krachtdadige, onvermoeide tegenwerking van hun macht en hun aanzien - dan zal Nederland ten minste, nu het wellicht nog tijd is, van het jodengevaar gered worden!
Tijdens een lezing in Limburg in 2014 bespreekt mr. H. van der Bruggen het breed verspreide antisemitisme en haalt ook aan dat dit gevoed werd door uitgaves van drukkerij Waterreus. Voor de Tweede Wereldoorlog woonden er in Roermond Joodse winkelierfamilies zoals Hiegentlich en Goedhart en lag er aan het Stationsplein een zogenaamd Jodenhotel.
Een grote stap voor Bernardina
Bernardina's vader, Herman Heinrich Frerkers, een Duitser die naar Delft is gekomen, is tapper en slijter in Delft, en later directeur van de rederij De Schie. Hermans vrouw overlijdt vroeg en hij blijft zitten met drie kleine kinderen, waarvan Bernardina, 14 jaar oud, de jongste is. Zijn tweede vrouw, Adriana Johanna Drabbe en dus stiefmoeder van Bernardina is familie van Marcus Waterreus; haar vader (Peter Drabbe) is de broer van Marcus' grootmoeder Maria Drabbe.
Voor Bernardina Frerkers is de overgang van het Hollandse Delft naar het Bourgondische Roermond groot. Uit het boek Een bloemenkorf vol souvenirs-Herinneringen van dochter Angelina Waterreus komt naar voren dat Bernardina vol verwachting naar Roermond komt maar zich niet aan de Limburgse mentaliteit kan aanpassen. Haar man, van oorspong een Delftenaar, woont al vanaf zijn vierde jaar in Roermond en is 'verlimburgd' om het zo te zeggen, en spreekt dialect met zijn vrienden, op kantoor en op de drukkerij.
Marcus Waterreus houdt bijvoorbeeld graag de kegelavond aan, eens in de week, waar Angelina haar moeder over hoort mopperen; in Holland laat de man zijn vrouw niet thuis. Dan heeft Marcus nog zijn vereniging 'Geloof en wetenschap' waar hij secretaris van is en die alleen uit mannen bestaat. Limburg is een ontgoocheling voor Bernardina.
Bernardina heeft een druk huishouden en ze heeft een flinke dienstbode in dienst. Die moet alles op z’n Hollands doen, en als ze het anders doet, roept Bernardina O dat is weer op z’n Limburgs! Bernardina staat Marcus in de drukkerij veel bij, althans in de eerste jaren; zij helpt mee met het inpakken en versturen van drukwerk. Volgens dochter Angelina zou ze een betere zakenvrouw zijn geweest dan haar vader. Zij verwijt haar man later ook dat hij te soepel is geweest en met zich liet spelen door de concurrentie. Met echt Limburgse mensen kan ze niet goed overweg, maar ze is goed van hart; wie in haar smaak valt krijgt alles van haar gedaan.
Neef Marinus en de Reichstagbrand
Marinus (Rinus) van der Lubbe (1909, Leiden - 1934, Leipzig, Saksen), achterneef van Marcus Cornelius Josephus Waterreus is een Nederlandse communist die veroordeeld wordt voor brandstichting van de Reichstag op 27 februari 1933 in Berlijn. De Reichstag was tot de Tweede Wereldoorlog het Duitse parlementsgebouw. Na de vereniging van Oost- en West-Duitsland is die functie van het gebouw in 1991 weer hersteld.
Rinus van der Lubbe krijgt in 1934 de doodstraf en wordt onthoofd. Hij wordt beschouwd als het eerste Nederlandse slachtoffer van de Nazi's.
Zijn daad en zijn dood hebben in Duitsland en internationaal grote gevolgen: de nazi's winnen een week later de Duitse verkiezingen, en o.m. Nobelprijswinnaar Albert Einstein neemt door de brand en het proces tegen Van der Lubbe stelling tegen de nazi's. De nazi's gebruiken de gelegenheid om de Duitse communisten volledig uit te schakelen en hen op te sluiten in concentratiekampen.
Nog steeds is er twijfel over de vraag of van der Lubbe de ware aanstichter is. Een hypothese is dat de Nazi's zelf de brand hebben aangestoken als alibi om schoon schip te maken met communisten en ander 'uitschot'. Het is echter nooit bewezen. Hoewel er getuigenissen zijn van een gesprek waarin een nazikopstuk dit suggereerde, hebben andere collega's na de oorlog dit afgedaan aan pocherij.
De families Waterreus en van der Lubbe hebben innige familiebanden. Naast het huwelijk van Jacobus Waterreus, Marcus' grootvader, met Joanna van der Lubbe, trouwt ook Marcus' nicht Margaretha Waterreus (1765) met ene Joannes van der Lubbe (1752).
Fotogalerij Marcus Waterreus
Registratie van de geboorte van Marcus Cornelius Josephus Waterreus (29 mei 1861, Delft)
Reichstagsbrand in Berlijn, waarvoor Marinus van der Lubbe de doodstraf krijgt (1933)
Heeroom Adriaan Waterreus, de 1 jaar jongere broer van Marcus Cornelius Josephus Waterreus, viert vermoedelijk zijn 50 jaar priesterschap. Vanaf rechts: Cas VI de Haan (3e) en zijn vrouw Angelina Waterreus (6e). Foto eind jaren '30 van de 20e eeuw.
