Fockenbergh, Familie

Versie van 27 feb 2017 om 19:12

Twee opgepimpte uitsneden van schilderijen van Berckheyde. Pieter (de oude) Fockenbergh laat in 1666 aan de Herengracht twee huizen bouwen; de laatste panden net voor de binnenbocht van de gracht met de klokgevels, mogelijk verhoogde halsgevels. In 1671 (linker plaatje) is de Gouden Bocht nog in volle aanbouw, in 1685 (rechter plaatje) voltooid.

Deze pagina beschrijft de familie van Susanna Fockenbergh (1632), dochter van Pieter (de oude) Fockenbergh (ca. 1595). Zij is voorouder van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker.

Door haar huwelijk met Ds. Arnoldus Voltelen (geboren 1630) verdwijnt de achternaam Fockenbergh bij haar verdere nakomelingen.

Berg van de valk

Kaart die de geschiedschrijver Malbrancq maakt van Frans-Vlaanderen in 1647 van de situatie zoals deze rond 800 moest zijn. Volgens hem bestaat het dorpje Falkenbergh al op dezelfde plaats als het huidige Fauquembergues, zie uitsnede (bron: Bibliothèque nationale de France).

Pieter (de oude) Fockenbergh, ook Faucquenberghe, is geboren in Frans-Vlaanderen in de buurt van het dorp Fauquembergues, een Franse verbastering van berg van de valk of berg van Falco.

Hier ligt vermoedelijk de oorsprong van de gelijkklinkende familienamen Fockenberg, Fockenburg, Fockenburgh, Fockenbroeck, Fockenbrock, Fockenbroch en Focquenbroc.

In het oude Vlaanderen zie je meer hele en halve 'verfransingen' als Faulquemont en de oudere vermeldingen Falcoberg (961), Falcanberga (1065), Falkenberga (1124). In het Vlaamse dialect wordt ook de plaats Valkenberg vaak genoemd.

Op een kaart van Frans-Vlaanderen die geschiedschrijver Malbrancq maakt in 1647 van de situatie rond 800 na Christus tekent hij het dorp Falkenbergh in op dezelfde plaats als het huidige Fauquembergues.

Pieter (de oude) Fockenbergh (ca. 1595)

De roots van Pieter Fockenbergh en zijn vrouw liggen in Vlaanderen. Pieter komt uit Stegers (Estaires), 50 km van Fauquembergues, waar vermoedelijk de achternaam aan ontleend is (zie uitsnede onder). De ouders van zijn vrouw Elisabeth van Eeckeloo komen vermoedelijk uit Eekloo (geel gemarkeerd).

Pieter (de oude) Fockenbergh (ook Faucquenberghe) is geboren tussen 1595 en 1596 in Stegeren, tegenwoordig Stegers, of Estaires (Frans). Het ligt in Noord-Frankrijk, 30 km westelijk van Lille (Rijssel). Het oude Frans-Vlaanderen vormde onderdeel van het historische graafschap Vlaanderen dat eind 17e eeuw wordt afgestaan aan de Franse koning Lodewijk XIV.

Verder westelijk (50 km) richting Boulagne-sur-Mer ligt Fauquembergues. Hoewel niet bewezen ligt het voor de hand dat Pieter (de oude) Fockenbergh of Faucquenberg zijn achternaam daaraan ontleend.

Pieter Fockenbergh huwt Elisabeth van Eeckeloo Pietersdr. in 1622. Elisabeth van Eeckeloo is geboren in 1605 in Amsterdam, gedoopt in de Nieuwe Kerk, en dochter van Pieter Cornelisz. en Catalijne de Lange. Haar vader Pieter Corneliszn, woont vanaf ca. 1600 in Amsterdam en is daar boterkoper (1625).

Vermoedelijk komt Elisabeths vader, zoals haar moeder, uit Eekloo, een stad in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen tussen Brugge en Gent. Pieter Cornelisz. huwt na de vermoedelijke dood van zijn vrouw een tweede keer met Emmetje Westrenen, weduwe van Hugo de Goijer.

De nog bestaande Oude Waalse Kerk of Walenkerk in Amsterdam, waar de Fockenberghs, zoals andere families van zuidelijke afkomst (zie ook Hennequin) hun leden dopen en begraven. Prent ca. 1783.

De spanningen in de familie Fockenbergh zullen toegenomen zijn als de kinderen bezwaar maken en gaan procederen tegen het tweede huwelijk van hun 63-jarige vader met zijn 27 jaar jongere aanstaande. Afbeelding: Huiselijke twist, geschilderd door Gesina ter Borch, ca 1650-1690.

Van de kinderen van Pieter Fockenbergh en Elisabeth van Eeckeloo, allen in Amsterdam geboren, overlijden Cathalijn (1622) en Abraham vroeg. De kinderen die wel de volwassenheid bereiken:

Elisabeth van Eeckeloo overlijdt in 1650 in Amsterdam en is begraven in de Oude Waalse Kerk of Walenkerk. Haar man hertrouwt met Wijbrich Claesdr. van der Heijdein en overlijdt in 1675.

Scheef schaatsje?

Ene Anna Chantrijn, prostitue uit Luik, beschrijft in 1658 hoe zij omgang heeft gehad met een jongeman genaamd Pieter Fockenburg, die haar met pokken heeft besmet. De persoon in kwestie is mogelijk Pieter Fockenbergh (de Jonge); hij is op dat moment een 35-jarige vrijgezel. Ook sterft hij relatief jong (55 jaar), misschien door toedoen van pokken of gerelateerde aandoeningen.

Surcheance van 't 3e gebot

Pieter Fockenbergh hertrouwt in 1658, acht jaar na het overlijden van zijn vrouw, in Diemen met Wijbrich Claesdr. van der Heijde, maar dit gaat niet zonder slag of stoot. De kinderen uit zijn eerste huwelijk maken bezwaar tegen het voorgenomen huwelijk van hun ca. 63-jarige vader met zijn 27 jaar jongere aanstaande.

Pieter Fockenbergh wordt begraven in de Oude Waalse Kerk of Walenkerk. Afgebeeld een begrafenisstoet bij het poortje van de kerk aan de Oude Hoogstraat (Reinier Vinkeles, 1768). Hoewel ca. 80 jaar later zal de entourage vergelijkbaar zijn geweest. Het poortje is ontworpen door Hendrick de Keyser in 1616 en versierd met doodshoofden; een verwijzing naar de vele begrafenisstoeten die door deze poort kwamen.

Nadat Pieter Fockenbergh in ondertrouw gaat moet hij verschijnen voor de Commissarissen van Huwelijkse Zaken. Zijn zoon Pieter Fockenbergh (de Jonge) verzoekt om te hebben surcheance van 't 3e gebot; surseance oftewel het aanhouden van het derde gebod.

De voorgenomen bruid Wijbrich Claesdr. van der Heijde verklaart onder ede

De commissarissen gelasten de afkondiging van het 3e gebod en heffen daarmee de opschorting op die het huwelijk blokkeert; het voorgenomen huwelijk wordt voor de laatste maal vanaf de kansel in de kerk afgekondigd. Zwager Borchart Scholten gaat in beroep, mede namens zijn zwagers (de echte kinderen), maar wordt in het ongelijk gesteld; het huwelijk gaat door.

Op deze kaart van Amsterdam (Stalpaert, 1662) is goed te zien hoe Amsterdam uitbreidt bij aanvang van de Vierde Uitleg. Pieter Fockenberghs pand Don de Velasco aan de Herengracht staat er al, de twee grachtenpanden die hij 1666 laat bouwen in de Gouden Bocht nog niet.

Pieter Fockenbergh overlijdt 13 jaar na zijn tweede huwelijk in 1675 op ca. 80-jarige leeftijd in Amsterdam en wordt begraven in de Oude Waalse Kerk of Walenkerk.

Van varensgezel tot vermogend

Pieter Fockenbergh is in 1622, midden twintiger, nog varensgezel te Amsterdam. Hij schopt het tot koopman en verwerft een aanzienlijk vermogen in de handel. Het verschaft hem vermoedelijk de middelen om dure huizen te kopen en met onroerend goed te speculeren.

In 1643 koopt hij het granchtenpand In d'oude Velasco of Don de Velasco genoemd, zie paragraaf Don de Velasco. Rond 1666 laat hij twee nieuwe grachtenpanden bouwen aan de Herengracht als belegging, zie paragraaf In de Gouden Bocht

Don de Velasco

Driemaal het pand Herengracht 203, in 1643 aangekocht door Pieter Fockenbergh. Opgetrokken in 1618 in Amsterdamse renaissancestijl heeft het een trapgevel met grote trappen en klauwstukken. Links een pentekening uit xxx, midden ene huidige foto en rechts als KLM-huisje nr. 53.

In 1643 koopt Pieter Fockenbergh voor ƒ 28510,- (gulden) het grachtenpand In d'oude Velasco of Don de Velasco genoemd. Bronnen koppelen het pand aan de huidige locatie Herengracht 203, maar ook aan de Singel.

Uitgaande van de eerste bron gaat het om een goed bewaard gebleven en vakkundig gerenoveerd pand dat deel uitmaakt van de oorspronkelijke bebouwing van de Derde Uitleg; een van de vier grote stadsuitbreidingen van het Amsterdamse centrum die plaatsvonden tussen 1578 en 1665.

Het grachtenpand behoort eerst toe aan Wolffert Webber, een wijnhandelaar oorspronkelijk uit de Elzas. Zijn zoete Duitse wijnen zijn geliefd bij de upper class.

Als hij in 1618 een bouwkavel bemachtigt laat hij Hendrick de Keyser, de bekendste architect van dat moment, een monumentaal herenhuis ontwerpen in een Amsterdamse Renaissance-stijl. De locatie en grootte van het pand maakt dat Fockenbergh jaarlijks ƒ 400,- gulden belasting betaalt, het jaarsalaris van een ambtenaar.

Don Luis de Velasco, Spaanse veldheer, bekend van het mislukte Beleg van Bergen op Zoom (1622) en naamgever van Fockenberghs grachtenpand.

In 1712 en 1742 wordt Pieter Fockenburg, Don Velasco nog genoemd in testamentaire acten van Willem van Rijssel, een belangrijke vingerhoedfabrikant en zijn vrouw Maria de Carpentier. Het gaat om waardepapieren ter waarde van ƒ 1300,- die op naam staan van Pieter Fockenburg sinds 1675, vermoedelijk nog Pieter de Oude.

Het is merkwaardig dat Fockenberghs pand en enkele anderen in Amsterdam (Egelantiersstraat en Singel) worden vernoemd naar Don Luis de Velasco, een Spaanse veldheer tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

In de Gouden Bocht

Gezicht op de Gouden Bocht in de Herengracht vanuit het oosten (Gerrit Adriaensz. Berckheyde, rond 1671 - 1672). De Herengracht in aanbouw, gezien vanaf de brug van de Vijzelstraat. In het midden links is de ingang van de Nieuwe Spiegelstraat te zien. Er valt zonlicht door de onbebouwde kavels, afgeschermd met schuttingen, en bouwmateriaal ligt verspreid op de kade. De twee panden die Pieter (de oude) Fockenbergh

Gerrit Adriaensz. Berckheyde schildert hetzelfde gezicht maar dan 13 jaar later (1685). De Herengracht is volgebouwd; ook het kavel naast de panden die Pieter (de oude) Fockenbergh. Op de kaden is er bedrijvigheid, bomen ontbreken nog.

Herengracht 487 tekening en foto

Rond 1666 laat Pieter Fockenbergh twee nieuwe grachtenpanden bouwen als belegging aan de Herengracht; tegenwoordig nrs 487 en 489.

In deze Gouden Bocht bemachtigde xxx kavels en liet tijdens de Vierde Uitleg, het laatste deel van de Uitleg van Amsterdam, .

TOT HIER

Tot 1663 liep de Herengracht tot de huidige Leidsegracht. Vanaf dat jaar werd de Amsterdamse grachtengordel uitgebreid. De grond werd onteigend en de Herengracht werd verlengd. Ter hoogte van de Nieuwe Spiegelstraat kreeg de Herengracht een knik. Doordat de drie grachten hier wat verder uit elkaar werden gelegd, waren de kavels aan de zuidzijde dieper. De percelen zijn verkocht tussen 1664 en 1668. De burgemeesters bevorderden de aankoop van dubbele kavels. Op deze grote kavels lieten welgestelden statige woonhuizen, o.a. door Adriaan Dortsman en Philips Vingboons bouwen met classicistische gevels, bordessen, marmeren gangen, gestuukte plafonds (Jan van Logteren), plafondstukken (Gerard de Lairesse, Jacob de Wit en Isaac de Moucheron), beschilderd behang (Jurriaan Andriessen), barokke tuinen met beelden en tuinhuizen, en stallen en pak- en koetshuizen aan de Keizersgracht of Reguliersdwarsstraat.

Het oorspronkelijke huis is met 489 in 1666 gebouwd voor Borchart Schult of Scholten. Zijn schoonvader Pieter Fockenberg heeft hiervoor het bouwerf gekocht.

In 1722 is het gekocht door François Straalman die het omstreeks 1728 in de afgebeelde toestand heeft laten brengen: een 7,40 m. brede gevel met getoogde kroonlijst, waarop top- en hoekvazen. In de toog een versiering: een lam dat door een zon wordt bestraald (het wapen van Straalman). Stoep met onderingang (verdwenen).

Na omstreeks 1750 is het eigendom van zijn zoon mr. Matthijs Straalman, schepen en raad en in 1787 burgemeester die het evenals zijn vader bewoond heeft. In 1880 is het van de familie A. Sterck.

Dit pand is oorspronkelijk gebouwd ten behoeve van het erachter gelegen huis aan de Herengracht nr. 487. In 1660 werden op dat nummer en het naastgelegen nummer 489 door de koopman Pieter Fockenbergh sr. twee smalle huizen gebouwd, bedoeld als belegging. Het huis op nummer 487 kwam in 1722 in bezit van de walvisreder François Straalman, die het van een nieuwe gevel voorzag, voorzien van zijn familiewapen. Waarschijnlijk is toen ook het huidige pand aan de Reguliersdwarsstraat gebouwd. Gezien de indeling zal de begane grond bedoeld zijn geweest als koetshuis en paardenstalling, de eerste verdieping als woning voor personeel en de tweede en derde verdieping als opslagruimte voor (handels)goederen.

In 1981 werd hier de discotheek 36 op de Schaal van Richter, kortweg Richter, geopend. Onder leiding van Gert-Jan Dröge werd dit al gauw een spraakmakende place to be. Vanhieruit werd in de jaren 1983-1988 ook de eerste late night talk show op de Nederlandse televisie uitgezonden: Rechtstreeks Uit Richter, oftewel RUR.

Richter werd in 1996 gesloten en overgenomen door de horeca-ondernemer Sjoerd Kooistra, die hier na een café en een complete verbouwing in 1999 het grote gaycafé Soho opende. Als gevolg van sterk teruggelopen bezoekersaantallen en de ineenstorting van het horeca-imperium van Kooistra, werd de Soho op 28 september 2010 gesloten.

Dochter Catharina

Susanna's zuster Catharina huwde Borchart Scholten, den stamvader van het geslacht Scholten (van Wesele Scholten, Fannius Scholten, Scholten van Aschat enz.), zie o.a. Ned. Patriciaat, I I , blz. 444 e.v., en Ned. Adelsboek

Borchart Schult of Scholten, geb. te Lehr 20 Oct. 1619, St. te Amsterdam 26 Oct 1678 (zoon van Christian Schult, Michaëlsz., „lid der regeering te Lehr in Oostfriesland", en van Alida Bucholts gezegd Barrolds), vestigde zich te Amsterdam en was er handelaar en reeder op de Caraïben, Suriname en Virginië en lijnslager (k); hij woonde op 't Nieuwe Waalseiland (Buitenkant); tr. te Amsterdam 29 Juli/2 Aug. 1643 (l) Catharina Fockenbergh,

Titel

Bronnen en verantwoording

• De Nederlandsche Leeuw