Althusius, Familie

Over de Duitse staatsgeleerde en voorbeeldig politicus Johannes Althusius, de eerste federalist die tegen absolute vorsten is en vóór het soevereine volk (maar calvinisme blijft wel de norm).

In Embden voert hij zijn eigen ideeën uit. Waarom Amerikaanse Founding Fathers zich met hem vereenzelvigen. Over scholen, straten en een enkele bedenkelijke politieke groepering die zich naar hem vernoemen.

Hoe zijn zoon Hermann kapitein wordt van een compagnie voetvolk in dienst van een neef van Willem van Oranje en in Friesland terechtkomt.

Portret van Johannes Althusius, bekendste telg uit zijn familie. Prent van Crispijn van de Passe

Afstamming: hoe de families in elkaar oplossen naar boven toe
Rijshouwer
Offerhaus
Sypkens
Huber
Althusius

Deze pagina beschrijft de voorouders van Agneta Althusius (1641), voorouder van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Agneta is de dochter van Hermann Althusius (1608).

Door haar huwelijk met Ulrik Huber verdwijnt de achternaam Althusius bij haar verdere nakomelingen.

Johannes Althusius (1557)

Johannes Althusius (Wikipedia) is 12e generatie voorvader van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. In genealogische termen is hij haar stamovergrootouder.

Portret van Margaretha Naurath van Cranenburg, echtgenote van Johannes Althusius. Prent van Crispijn van de Passe

Johannes Althusius is een bekende Duitse calvinist en staatsrechtsgeleerde waarnaar academische genootschappen, scholen, straten en politieke groeperingen zijn vernoemd.

Binnen deze laatste categorie is de Stichting Johannes Althusius een minder fris voorbeeld. Deze groepering uit de jaren 50 van de vorige eeuw identificeerde zich sterk met de calvinist Althusius, kwam op voor de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika, en waarschuwde voor het communisme en de islam.

Johannes Althusius werd geboren in 1557 in Diedenshausen in het graafschap Sayn-Wittgenstein, het tegenwoordige Siegen Wittgenstein in Nordrhein-Westfalen.

Hij kwam uit een vermogende boerenfamilie. Zijn vader Hans Althaus was opkoper van wol en eigenaar van een molen in Diedenshausen. De naam Althusius is een gelatineerde versie van Althaus, Duits voor oude huis.

In Herborn huwt Johannes Althusius de jonge weduwe Margaretha Naurath van Cranenburg (1574) uit Siegen, Duitsland, met wie hij zes kinderen krijgt. Van 5 kinderen is meer bekend:

Marie Magdalena Althusius (1597), gehuwd met Stöver. Samuel Althusius (1600). Anna Catharina Althusius (1602). Heinrich Althusius (1606). Hermann Althusius (1608 - 1657), gehuwd met Margaretha Felicitas Rumph.

Johannes Althusius overlijdt in 1638 op een leeftijd van 81 jaren; zijn vrouw Margaretha in 1624 op een leeftijd van 50 jaren, beiden in Emden (Ostfriesland, Duitsland).

Calvinist en staatsrechtsgeleerde

Johannes Althusius wordt gezien als de grondlegger van de moderne politieke wetenschappen. Hij ziet de politicologie als een zelfstandige wetenschap, naast de theologie en de rechtsgeleerdheid.

Althusius houdt er een wetenschapsopvatting op na die wars is van alle theoretische speculatie en die sterk op de praktijk is gericht. Althusius is naast federalist (staatsvorm) en democraat (regeringsvorm) ook theocraat (regeringsnorm).

Heimatshaus van Diendenshausen, geboorteplaats van "der große Sohn Johannes Althusius". Binnen de Gedenkstätte veel parafernalia rond Johannes Althusius

Hij studeert onder andere in Bazel en Genève en wordt, op aandringen van Willem van Oranje, in 1588 hoogleraar in het Duitse Herborn. Jan VI van Nassau-Dillenburg, de jongere broer van Willem van Oranje, heeft in zijn graafschap Herborn in 1584 een opleidingsschool voor predikanten gesticht. In Herborn zal Althusius zijn hoofdwerken schrijven en uitgeven:

De arte Jurisprudentiae Romanae methodice digestae libri II, dat een staatsvisie ontwikkelt, uitgaande van een groot aantal Bijbelse voorbeelden. Hij herziet en breidt dit werk later een paar keer uit. Politica methodice digesta, atque exemplis sacris et profanis illustrata, met andere woorden: "de politiek methodisch ontleed en verluchtigd met Bijbelse en wereldse voorbeelden".

Hij verwerft faam als politiek-theoreticus met deze werken. "Politica" uit 1603 wordt nog steeds beschouwd als het uitvoerigste en meest stelselmatige verweerschrift van de Nederlandse Opstand, en een beschrijving van de staatkunde volgens de Calvinisten leer.

Het plaatsje Herborn in Midden Duitsland waar Johannes Althusius trouwt, kent nog een authentieke Altstadt mit pittoresken Fachwerkbauten

Er zijn veel publicaties van en over Althusius bekend. Vergeleken met de Wikipediapagina over Althusius geeft het artikel Johannes Althusius: theocratisch politicoloog van drs. Joh. Weggeman en A. de Gans een betere en leesbaardere beschrijving van Althusius.

Tegen absolute vorsten, (beetje) voor het volk

Althusius is een verklaard tegenstander van het absolutisme van de vorsten en voorstander van beperkte volkssoevereiniteit en van het recht van verzet tegen een tiran. De door hem voorgestane staatsvorm is de confederatie; een verbond van zelfstandige gewesten. Daarmee wordt hij een van de eerste federalisten. Met zijn politieke theorie biedt hij een rechtvaardiging van de Nederlandse opstand tegen Spanje en voor de staatsvorm van de Unie van Utrecht. Zijn redeneringen zullen hun invloed laten gelden onder calvinisten in de Nederlanden, Schotland en het Heilige Duitse Rijk en later bij de "founding fathers" van de Verenigde Staten van Amerika.

Portret en handtekening van Johannes Althusius

Ook het principe van de soevereiniteit in eigen kring van de negentiende-eeuwse Nederlandse gereformeerde staatsman Abraham Kuyper is beïnvloed door -en sommigen vinden ontsproten uit- Althusius' gedachtegoed.

Althusius maakte zich in zijn Politica sterk voor een confederale staat, volkssoevereiniteit en het verzetsrecht van burgers. Met burgers werd toen nog niet het volk bedoeld maar degenen die burgerrecht hadden, in de praktijk alleen aanzienlijken. Met de soeverineitsgedachte wijkt hij af van veel tijdgenoten. De uitsluitende bewaker en uitoefenaar van deze rechten dienen volgens hem de lagere overheden te zijn. Ieder politiek lichaam c.q. politiek niveau kent twee machten, namelijk één besturende magistraat en één controlerende raad. Pas als de magistraat faalt in de uitoefening van zijn bestuurstaken, mag de raad ingrijpen.

How Althusius correlates to Dutch folk life

In zijn blog The Normal Body beschrijft Henning Eichberg de denkwereld van Althusius. Een citaat daaruit:

(...) The top-down discipline of state sovereignty was, however, not without alternatives. With the background of the Dutch revolution against the Spanish crown, Johannes Althusius, a German Calvinist jurist and political philosopher, developed a contrasting concept (Hueglin 1999). In his Politica (1603), society was described as a multitude of consociations, of families, guilds, corporations, university colleges, towns, and provinces.

De kermis van Pier den Drol van Pieter Bruegel de Oude, volgens Henning Eichberg representatief voor de 'bottom up' federalistische denkwereld van Althusius (ca. 1559)

Human beings joined together in these associational units acting by reciprocity, mutuality and solidarity, and building sociality as federation (foedus). Sovereignty was located in all these federations and consociations of the people, and it could only temporally be administrated by a monarch. Sovereignty was and always remained bottom-up. The sovereign was the people, and its sovereignty could fundamentally not be delegated. This concept, which was both traditionalist and revolutionary, had a bodily correlate, too. It may be seen in the pictures of Dutch folk life. Pieter Bruegel gave an imagination of popular dance, play and games in his copper-stick of the Fair at Hoboken, 1559.

Van Herborn naar Emden

Het oude Rathaus van Emden, oorspronkelijk uit 1574, waar Johannes Althusius werkte als syndicus. Het is verloren gegaan in 1944 door geallieerde bombardementen

Ondanks dat Jan VI van Nassau-Dillenburg Althusius probeert te behouden voor Herborn, vertrekt hij naar Emden. Emden ligt in Ostfriesland, Duitsland, aan de inham van de Eems, recht tegenover het Nederlandse Delfzijl, Groningen.

Volgens de geschiedschrijving van Emden was de stad met steun van de Nederlanders de facto een vrije rijksstad geworden onder protectie van de Nederlandse Republiek, en werd er Nederlands gesproken.

Althusius wordt in 1604 syndicus van Emden, de hoogste ambtenaar met grote politieke invloed. Emden wordt ook wel het Genève van het Noorden genoemd en houdt nauwe banden met de Nederlanden en de gereformeerde kerk aldaar. Hier zal hij de rest van zijn leven pogen zijn politieke ideeën in de praktijk te brengen en Emden tot een calvinistische modelrepubliek om te vormen.

Hermann Althusius (1608)

Franeker, waar Hermann Althusius en Margaretha Felicitas Rumph wonen na Emden en Den Haag. (Historische kaart van Blaeu, 1649)

Hermann Althusius, zoon van werd geboren in 1608 in Emden, Duitsland, en is de laatste zoon van de dan al 51-jarige Johannes Althusius. Hermann huwt Margaretha Felicitas Rumph, geboren in 1614 in Heidelberg. Drie kinderen zijn bekend, hoewel veel jaartallen ontbreken:

Agneta Althusius (1641, Den Haag - 1663, Franeker). Ze huwt Ulrik Huber in 1659. Christiaan Wilhelm Althusius Johan Bernhard Althusius

Hermann Althusius overlijdt in 1657 op een leeftijd van 49 jaren, zijn vrouw in 1668, beiden in Franeker, Franekeradeel.

Van Hermann Althusius is weinig meer bekend dan dat hij kapitein van een compagnie voetvolk te Embden (Emden) is en in het leger van Ernst Casimir, graaf van Nassau-Dietz dient, een neef van Willem van Oranje. Dit kan verklaren waarom hij van Emden (Duitsland) naar Franeker (Friesland), verhuist en dat zijn dochter Agneta in Den Haag is geboren, wellicht als hij daar gestationeerd is.

Fotogalerij Althusius

• 

  Johannes Althusius, bekendste telg uit zijn familie. Detail van een kopergravure van de hand van Jean-Jacques Boissard (1669)

• 

  Ex-libris van Mr. H. Bos op basis van een kopergravure van Johannes Althusius (Koninklijke Bibliotheek)

• 

  Johannes Althusius

• 

  Ongesigneerde kopergravure met het portret van Johannes Althusius van de hand van Jean-Jacques Boissard (1669)

• 

  Boek over het bekende werk Politica van Johannes Althusius

• 

  Boek over Johannes Althusius

• 

  Albuminscriptie voor Jacobus Alting (1618-1679), jurist uit Emden, van Johannes Althusius op 81-jarige leeftijd, vlak voor zijn dood (1638)

• 

  Emden, de Duitse stad in Ostfreisland, waar Althusius vanaf 1604 de laatste 34 jaar van zijn leven verblijft. De originele binnenstad is verwoest door geallieerde bombardementen in 1944. (prent 1575).