Craan, Familie

Versie van 24 nov 2014 om 13:39

In het fraaie houtsnijwerk rond de hoofdingang van het landhuis Tandjong Oost (Groeneveld) in Batavia prijkte een kraanvogel, het wapen van de familie Craan. Het landhuis werd bewoond door Jacobus Johannes Craan en later zijn dochter Catharina Margaretha en de families van Riemsdijk. Huize Groeneveld is in 1985 uitgebrand (foto ca. 1930)

De oudste sporen

Het wapen van de familie Craan. In westerse afbeeldingen wordt vaak een kraanvogel afgebeeld met één poot omhoog en een steen in de klauw. Het staat voor waakzaamheid.

Deze pagina beschrijft de voorouders van Anna Craan, de moeder van Anna Wilhelmina Stork, op haar beurt de grootmoeder van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Wanneer Anna Craan trouwt met Derk Willem Stork, verdwijnt de achternaam Craan bij de verdere nakomelingen. De familienaam wordt op verschillende wijzen gespeld; men komt Craan, Craen, Crane, en Kraan tegen.

De familie komt oorspronkelijk uit Sint-Maartensdijk op het eiland Tholen in Zeeland. Familiegegevens van regentenfamilies zijn goed geregistreerd door de Stadsregering van Tholen, waaruit hieronder is geput. A. Romeijn heeft het wel en wee van deze families beschreven, vanaf de satisfactieovereenkomst met prins Willem van Oranje in 1577 tot de val van de Republiek in 1795. Voor de oudste sporen zijn ook de uitgaven handig van De Nederlandsche Leeuw, een langlopend tijdschrift voor genealogie en heraldiek.

De twee vroegste Cranen:

• Andries Craan, geboren ca. 1580, vermoedelijk in Sint-Maartensdijk, Zeeland zoals zovele van zijn nazaten. Hij wordt op 24 juni 1630 benoemd tot diaken in Sint-Maartensdijk ouderling in 1633.
• Johannes Craan 'de Oudere' , zoon van voornoemde Andries, geboren in 1606 en gehuwd met Neelken Jans. Johannes is burgemeester, en komt ook voor als 'gezworene' en 'weesmeester'. Johan Craan 'de Jongere' uit 1636 is een van zijn minstens 6 kinderen.

Johan Craan 'de Jongere' (1636)

Een beschrijving van een plechtige eerste-steenlegging an de kaaije deezer steede St.Maartensdijk, voor een niet nader omschreven bouwwerk. Cornelis, een jonge zoon van Johan Craan 'de Jongere', mag de vierde van de zes stenen leggen. Uit het geslachtboek van de familie van Oost (1670)

Johan Craan is geboren in 1636 in Sint-Maartensdijk. Hij is de zoon van Joannes Craan en Neelken Jans. Hij huwt Tanneke Adriaans Tistelet, geboren in Sint- Maartensdijk in 1639. Zij is de dochter van Adriaan Michielsen Tistelet en Mayken Marinus-dochter. Tanneke Tistelet deed geloofsbelijdenis in Sint-Maartensdijk op 27 Jan 1657. Zij krijgen minstens 8 kinderen, waaronder Petrus, Jacobus en Jan Craan, geboren in 1670.

Johan Craan is 'penningmeester dijkage' vanaf 1661 en notaris van 1665 tot 1687. Hij overlijdt in 1687 op een leeftijd van bijna 51 jaar, Tanneke Adriaans Tistelet op een leeftijd van 56 jaar (1696), beiden in Sint- Maartensdijk.

Tanneke Tistelet is betrokken bij een onverkwikkelijke familietwist. Eind 1687 mag zij niet aan des Heeren tafel verschijnen vermits er enige merkelijke onrusten waren gereze met enkele van haar kinderen over de nalatenschap van haar echtgenoot, aldus Kerkeraadsnotulen in 1687. Als ze overlijdt verwerpen haar kinderen de nalatenschap.

Jan Craan (1670)

Jan Craan is geboren in 1670 in Sint-Maartensdijk en is de zoon van Johan Craan. Hij trouwt met Catharina (Huijbrechts) Pieroom, geboren in 1669 in Biezelinge. Petrus Craan is een van hun kinderen. Jan Craan overlijdt in 1722 of 1723 op een leeftijd van van ca. 52 jaar, zijn vrouw in 1755 op een leeftijd van 86 jaar.

Jan Craan volgt zijn overleden vader op in 1687 als penningmeester der dijkage van Sint-Maartensdijk, maar wordt in dit ambt pas bevestigd in 1689. Hij doet zijn geloofsbelijdenis in 1691 en wordt gekozen als diaken in 1693. Van beroep is hij is rentmeester, procureur en notaris. Hij wordt in 1701 een 'gezworene' (beëdigd vertegenwoordiger), mogelijk van het stadsbestuur of de Staten van Zeeland.

Petrus Craan (1700)

Fort Rammekens (ook Zeeburg genaamd) bij Vlissingen, waar Petrus Craan inscheept voor Zuid-Afrika (kaart van Blaeu, 1649)

Dit zal het zicht dat Pieter Craan op Kaapstad heeft na 5 maanden varen. Het fluitschip waar hij op vaart is 'buikiger' dan hier voorgesteld (Anoniem schilderij met de Tafelberg op de achtergrond uit 1762).

Uitgebreide beschrijving van de aankomst van het schip Voorburg; ... arrivement met den predikant Petrus Craan ... den Eerw. predikant Petrus Craan die om des zelfs huwelijk te voltrecken enige tijd ... Daarna volgt de opsomming van de lading ...210 latten tarw, 1 latt rogge, 1395 lb oliphants tanden, 299 1/2 lb grove en fijne twijn ... (Daghregister gehouden in ‘t Casteel Batavia, 30 juli 1725)

Petrus Craan, zoon van Jan Craan, is in 1700 geboren in Sint-Maartensdijk, Zeeland. Een archief uit Kaapstad waar hij 3 maanden vertoeft meldt; Ds. Petrus Kraan was die seun van Joan Kraan en Catharina Pieroom. Hy is in 1699 gebore in St. Maartensdyk op die Seeuse eiland Tholen. Petrus heeft er waarschijnlijk een jaartje afgelogen als hij in 1724 wil trouwen met Elisabeth Sigismund; voor zijn 25se heeft hij namelijk ouderlijke toestemming nodig. Maar daarover later meer.

Petrus studeerde van 1718 tot ca 1723 theologie in Harderwijk, destijds een van de vijf universiteiten van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In Middelburg wordt hij bevestigd als predikant.

Flitshuwelijk in Kaapstad

Op 1 juni 1724 vertrekt hij naar Nederlandsch-Indië. Hij gaat een dienstverband aan bij de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) en gaat aan boord van het VOC-schip 't Hof niet altijd Winter' op de rede van van Rammekens, fort en zeehaven ten oosten van Vlissingen. De eerste bestemming is Kaapstad, Zuid Afrika.

Dankzij de 'uitloopboeken' uit in het archief van de VOC weten we dat het de 'maiden trip' was van dit fluitschip uit 1723, een typisch buikig cargoschip met 130 voet lengte, 650 ton laadvermogen, en een 150 koppige bemanning maximaal. Het schip zou driemaal op en neer varen tussen Zeeland en Batavia via 'De Kaap' (Kaap de Goede Hoop) en doet daarbij ook een keer Ceylon aan. In totaal maakt het schip 7 grote tochten waarna het in Batavia in 1747 wordt verkocht.

Als hij 5 maanden later (30 oktober 1724) aanmeert in Kaapstad zijn 18 van de 171 personen aan boord overleden, conform de attestatie van de scheepschirurgijn. Een maand later (3 december 1724) huwt hij Elisabeth Sigismund, ook Sigmund genoemd. Zij is ouder en de weduwe van Francois Poulle, waarmee ze in 1713 is getrouwd. Haar overleden man is in 1708 als soldaat naar de Kaap gekomen en opgeklommen tot onderkoopman en kassier onder commissaris Hendrik Becker. Zij is wellicht ook de Elisabeth Sigismund die in 1708 de slaaf Philander koopt van Petrus Tarenraad. Philander is een15-jarige Afrikaanse slaaf uit Madaga, Gabon.

Elisabeth Sigismund wordt ook genoemd in de jaarlijxe reekening der arme penningen, soo van de Caab, Stellenbos als Drakensteijn, het financieel jaarverslag van de armenzorg van de kerk, die 23 Januari 1725 'voormiddags' wordt vastgesteld. Daarin worden een stuk of 15 huisjes met bewoners vermeld waarvan de afdaken te laag zijn en beneden de maat, en dat geeft brandgevaar; in die tijd werd alles opgetrokken uit hout. Men kan de bewoners niet dwingen tot renovatie maar de brandmeester moer er aandacht aan besteden... (...) dat door haar ook met eenen sorge sal moeten werden gedragen dat die bij verval niet weeder werden gerepareert, om dus alle onheijlen van brand dies te beeter voor te kunnen komen.

Op naar Batavia en Ambon

Het zal de weduwe en 'just married' Elisabeth Sigismund een worst zijn; in april 1725 embarkeren zij en Petrus Craan het VOC schip "De Voorburg" richting Batavia, de hoofdstad van Nederlandsch-Indië, het huidige Jakarta, hoofdstad van de Republiek Indonesië.

Voordat Petrus Craan kan afreizen moet hij nog een zaak afhandelen. Op 26 februari 1725 verkoopt hij;

• Perkut, een Makassar-slaaf, aan Johannes Pleunis voor 65 Rand
• Barent, een Balinese slaaf, aan Samuel Wakyers voor 90 Rand.

Ook wordt hij door ene Bosman voorgedragen om de overleden predikant van Aken op te volgen. Bosman gaat zijn perkje te buiten, omdat Craan dit aanbod niet mag aannemen. Hij is VOC-dienaar en voorbestemd om naar Indie te gaan; 'company rules'.

Ze komen aan op 30 juli 1725 in Batavia. De reis is korter dan het eerste traject naar Kaapstad en duurt ca 2 tot 3 maanden. Het schip 'De Voorburg' vergaat overigens in 1726 op haar terugreis in de Indische oceaan (31breedtegr zuid) met een cargo ter waarde van fl. 192,640; reizen was niet zonder risico. Petrus Craan reist hetzelfde jaar nog door naar Ambon om het ambt van predikant uit te oefenen.

Acht jaar later (1733) wordt zijn huwelijk met Elisabeth Sigismund ontbonden op klagte van desselfs huisvrouw over zijn schandelijk gedrag. De scheiding vindt plaats in Batavia. Het moet ernstig zijn geweest want zijn bezittingen worden hem afgenomen door de VOC en hij wordt via Ceylon gerepatrieerd. De VOC noteert alleen 'laatste vermelding' als reden voor uitdiensttreding op 7 maart 1733. Zijn ex-vrouw Elisabeth Sigismund overlijdt ca. 2 jaar later (11 mei 1735) in Batavia op 38-jarige leeftijd.

Petrus' enige geregistreerde kind Jacobus Johannes Craan is geboren in 1728, en vermoedelijk verwekt bij een Ambonese vrouw. Het is niet bekend wie zich in Batavia ontfermt over de jonge ca. 7-jarige Jacobus, als zowel zijn vader als officiele moeder er niet meer zijn (1735).

Weer terug bij af

Peter Craan zal de draad weer opgepakt hebben als predikant in de Nederlanden. Er is in ieder geval sprake van een protestante predikant Petrus Craan die van november 1739 tot 1741 verbonden is aan de Cruys-Kerke, genaamd 'de Brabantsche Olijfberg' in het overwegend katholieke Antwerpen. Grote kans dat dit de 'onze' is. Peter Craan sterft op 51-jarige leeftijd in Middelburg (1751).

Betrouwbare VOC-boekhouding

Veel van bovenstaande gedetailleerde gegevens konden achterhaald worden dankzij de minutieus bijgehouden scheepssoldijboeken van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Voor elk schip dat tussen 1700 en 1795 afvaart, wordt een lijst van opvarenden opgesteld en per werknemer noteert de VOC een uitgebreide salarisberekening. De boeken bevatten de gegevens van zo'n 655.000 matrozen, soldaten en ander personeel. Voor de VOC was het belangrijk om bij te houden wat men voor een opvarende had uitgegeven, voor een scheepskist , uitrusting, maandbrief of de veelgebruikte schuldbrief; een voorschot op het salaris waar de VOC uiteraard rente voor vroeg. Voor zover bekend maakte Petrus daar geen gebruik van.

Fotogalerij vroege familie Craan

• 

  Zicht op de rede van Fort Rammekens bij Vlissingen, waar Petrus Craan inscheept voor Zuid-Afrika. Prent Willem Hermansz. van Diest (1652)

• File:Screen Shot 2014-11-21 at 01.38.42.jpg

Jacobus Johannes Craan (1728)

Dina Cornelia van Riemsdijk (1807 1877), kleindochter van Catharina Margaretha Craan, de dochter van Jacobus Johannes. De Nederlands-Indische familie integreert geheel in Indonesië.

Jacobus Johannes Craan, zoon van Petrus Craan, is geboren in Ambon in 1728. In 1753 huwt hij met de 15-jarige Johanna Henriëtte Breekpot (ca. 1738), geboren in Japara, een district op het eiland Java. Zij is de dochter van Cornelis Breekpot en Margaretha Sophia Ongewassen, een vrouw van Japara-afkomst. Cornelis Breekpot is VOC- opperkoopman en commandeur van Malabar, ofwel de Peperkust in het zuidwesten van India.

Indische Nederlander

Jacobus Johannes Craan is een Indische Nederlander, tegenwoordig Euraziaat genoemd. Als kind van een Nederlandse predikant en een Ambonese vrouw heeft hij gemengd bloed. Hij zal zelf ook trouwen met een Indisch-Nederlandse. Zijn jeugd is niet florissant. Nadat de VOC de bezittingen van zijn vader heeft afgenomen na beschuldiging van ‘schandalig gedrag' en vervolgens gerepatrieerd heeft, wordt Jacobus achtergelaten in Batavia als 5-jarig jongetje. De rol van zijn officiele moeder is onduidelijk, maar die overlijdt toch twee jaar later.

Van vier kinderen van Jacobus Johannes Craan is meer bekend dan van de anderen:

1. Catharina Margaretha (1754). Zij huwt in 1773 met Willem Vincent Helvetius van Riemsdijk, zoon van Jeremias van Riemsdijk (1712), gouverneur-generaal van de VOC, wiens bestuursperiode werd gekenmerkt door verspilling, praalzucht, nepotisme en corruptie.
2. Cornelis Hendrik Craan (1768)
3. Jacobus Johannes (geb. 1771), later burgemeester van Heumen en belastingontvanger.
4. Willem Benjamin (geb. 1776).

Het is bekend dat Jacobus Johannes kinderen verwekt bij andere (Indische) vrouwen in zijn huishouden, alleen weten we niet welke. Bij een zoon is de gegeven achternaam vaak een indicatie; een jongen krijgt vaak een andere (verzonnen) naam mee als het 'niet zuiver' is verwekt, bijvoorbeeld de omgekeerde achternaam 'Kjidsmeir' bij de vele onechtelijke kinderen van de Van Riemsdijken. Bij een meisje maakt het niet uit omdat die toch haar naam verliest bij het trouwen. De kans dat Catharina Margaretha meer Indisch bloed heeft dan haar broers is dus groter. Zoals de foto laat zien heeft haar kleindochter duidelijk Indische trekken, hoewel in haar huishouden en daarna dergelijke praktijken ook voorkwamen.

Jacobus en Johanna overlijden beiden in 1780 in Batavia. Johanna Breekpot wordt begraven op het Hollandse Kerkhof in Batavia, in de grafkelder van de familie Breekpot, die vader Cornelis heeft laten bouwen. Johanna's laatste resten leggen de weg af van haar tuinhuis aan de weg Molenvliet naar de grafkelder op het Hollands kerkhof.

Van soldaatje tot hoge Indische bestuurder

Jacobus Johannes Craan begint als jongetje onderaan de ladder en treedt met zijn 13e in het leger als soldaat aan de pen. Hij trotseert discriminatie maar lift uiteindelijk mee met een nieuwe trend in het Bataafse politieke leven van de achttiende eeuw; hij bekleedt posten die normaal voorbehouden zijn aan mannen die geboren of opgevoed zijn in Europa. Jacobus Johannes Craan maakt carrière binnen het apparaat van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) en klimt op tot hoofdbestuurder van Makassar. In 1772 wordt hij buitengewoon lid van de Raad van Indië(raad-extraordinair), het hoogste bestuursorgaan direct onder de gouverneur-generaal van Indië, en verhuist naar Batavia. Ook verwerft hij 1775 de lucratieve positie van directeur van de Amfioensociëteit, het bedrijf dat het monopolie heeft op de handel in opium. Van de aandelen die hij verkrijgt zullen ook zijn zonen nog profijt hebben.

De bekroning van zijn carrière is zijn aanstelling in 1780 tot gewoon lid van de Raad van Indië (raad-ordinair). Hij zal dit zelf echter niet meer meemaken. De 'missive 'van de bewindhebbers inhoudende zijn benoeming, valt op zijn deurmat als hij al overleden is. Opmerkelijk dat er bijna 5 maanden zit tussen zijn benoeming (25 mei) en zijn overlijden (10 oktober); koloniale snailmail?

De carrière van Johannes Johannes Craan, onder welker uitstekendste ambtenaren uit de laatste helft der 18de eeuw hij eens zou gerangschikt worden, wordt beschreven in het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (NNBW). Zijn vele ambten illustreren het complexe bureaucratische apparaat van het koloniale bestuur, dat in handen was van de particuliere handelsonderneming VOC.

Een schematische weergave van hoe de VOC georganiseerd was. 'Patria' (vaderland) is oranje, rest is overzee. Om het zoeken te besparen; Johannes Johannes Craan klimt op van linksonder tot het middelste groene blokje; de Hoge Indische Regering. Het plaatje staat interactief op een uitgebreide VOC-site.

• 1746 Gezworen klerk ter Algemeene Secretarie
• 1748 Onderkoopman
• 1749 Dagregisterhouder
• 1752 Koopman en eerste klerk
• 1758 Opperkoopman
• 1761 Lid der commissie tot samenstelling der Bataviasche statuten. Aan hem was het te danken, dat deze traag werkende commissie met haar taak gereed kwam in 1764.
• 1764 Secunde en hoofdadministrateur op Makassar welke aanstelling op zijn verzoek werd ingetrokken. Daardoor bleef hij voorloopig ambteloos.
• 1766 Heemraad
• 1767 Oud-boekhouder-generaal titulairen met het daartoe staande honneur uit aanmerking van zijne langjarige diensten en het genoegen dat denzelven gegeeven heeft in het colligeeren der statuaire wetten
• 1771 Raad-extraordinair van Indie
• 1775 Commissaris politicus, Eerste buitenregent der hospitalen en directeur der Amfioen Societeit (1775).
• 1777 Commissaris Bataafse Bovenlanden, bekleed tot zijn dood. Hij maakt zich in 1778 verdienstig door een instructie tot het aanplanten en bereiden der indigo, welker lezing duidelijk maakt hoeveel moeiten aan de bereiding van indigo verbonden waren.
• 1780 Raad-ordinair van Indie. Hij sterft voordat de benoeming hem bereikt.

Landgoed Groeneveld

AFMAKEN Hij kocht in 1763 het landgoed Tandjoeng-Oost of Groeneveld. In het fraaie houtsnijwerk rond de hoofdingang van het landhuis Tandjong Oost (Groeneveld) in Batavia prijkte een kraanvogel, het wapen van de familie Craan. Het landhuis wordt bewoond door Jacobus Johannes Craan en later zijn dochter Catharina Margaretha en de families van Riemsdijk. Huize Groeneveld is in 1985 uitgebrand.

Zoons verplicht naar Nederland

De drie zonen van Jacobus Johannes Craan worden naar Nederland gestuurd voor scholing. Dit is testamentair vastgelegd. Ook mogen zijn zoons niet vóór hun meerderjarigheid naar hun geboorteland terugkeren. Dit 'voorrecht' is niet voorbehouden aan zijn legitieme dochters; het wordt niet nodig geacht voor hun sociale ontwikkeling. Het is niet bekend wanneer de drie jongens naar Nederland zijn gestuurd; ze zijn bij het overlijden van hun vader 12 jaar en jonger. Wel is bekend dat ze nooit meer terug zullen keren naar Oost-Indie, terwijl hun zus Catharina Margaretha er een hecht bestaan zal opbouwen.

Cornelis Hendrik Craan (1768)

Een kort en bewogen leven

Cornelis Hendrik Craan wordt geboren in 1768 in Batavia. Hij is de zoon van Jacobus Johannes Craan. Cornelis trouwt in 1784 op18-jarige leeftijd met de 14 jaar oudere Catharina Theresia Maus von Köhler. Zij is dan al weduwe van Andreas Bernardus de Bons en is meerdere malen moeder. Cornelis Hendrik en Catharina wonen na hun huwelijk eerst in Grave en later in Maastricht, waar drie jaar later in 1789 hun enige dochter wordt geboren Catharina Wilhelmina Theresia Craan. In hetzelfde jaar overlijdt Catharina. (CONFLICT: geboorte 2 juli, overlijden 22 mei)

Vijf jaar later (1794) hertrouwt Cornelis Hendrik met de 20 jaar jongere zuster van Catharina; Johanna Georgia Maria Theresia Maus von Köhler. Na twee jaar wordt hun enig kind geboren, Anna Craan, maar twee jaar nadien (1798) sterft ook Cornelis Hendrik; hij wordt maar 30 jaar oud. Zijn broer Jacobus Johannes, burgemeester van Heumen, is verwikkeld met de executie van zijn testament en de administratie van zijn effecten.

De weduwe Johanna Maus von Köhler hertrouwt 6 jaar later (1804) met Frederik Stork, de 'stadsdoctor' van Zutphen. Johanna is een goede partij voor hem want zij is mede-erfgenaam van het Kasteel te Heumen. Haar dochter Anna Craan zal later (1818) trouwen met de 10 jaar jongere broer van haar stiefvader Derk Willem Stork.

De jonge koper van een kasteel

Kasteel Heumen in 1742 door Cornelis Pronk

Even ten zuiden van Nijmegen, in de uiterwaarden dichtbij de Maas en de Maasbrug lag ooit het imposante Kasteel te Heumen. Als Cornelis Hendrik Craan de ruine van Kasteel te Heumen koopt (1791) is hij pas 23 en al weduwnaar van zijn eerste vrouw.

Hij is meester in de rechten en woont in Maastricht. Hij verkoopt zijn huis aan de St.Pieterstraat (1791), koopt het Kasteel te Heumen, en wordt daarmee beleend. Hij verbouwt het kasteel, maar kan er maar kort van genieten; 7 jaar na de aanschaf sterft hij.

Zijn dochter Anna Craan wordt geboren in het kasteel en zal de eerst 13 jaar van haar leven met haar moeder wonen totdat het kasteel in 1809 verkocht wordt.

Kaartenmaker Benjamin

AFMAKEN

Anna Craan (1796)

Anna Craan is het enige kind van Cornelis Hendrik Craan en Johanna Georgia Maria Theresia Maus von Kohler. Ze is geboren in 1796 in Heumen.

In 1818 trouwt ze in Zutphen met Derk Willem Stork, een 10 jaar jongere broer van haar stiefvader Frederik Stork, de 'stadsdoctor' van Zutphen. Derk Willem is geboren in 1788 in Oldenzaal, en is de zoon van Jurriaan Engelbert Stork en Henrietta Rosina Dorothea van Döhren.

Van Anna en Derk Willem zijn 8 kinderen bekend die de volwassenheid bereiken:

1. Cornelis Hendrik Stork (1820, Oldenzaal - 1905, Almelo)
2. Charles Theodorus Stork (1822, Oldenzaal - 1895, Oldenzaal)
3. Johanna Henrietta Stork (1824 - 1870)
4. Anna Wilhelmina Stork (1826, Oldenzaal - 1902, Hengelo)
5. Juriaan Engelbert Stork (1828, Oldenzaal - 1893, Hengelo)
6. Coenraad Craan Stork (1829 - 1863)
7. Frederika Stork (1832 - 1899)
8. Anna Stork (1839, Oldenzaal - 1908, Hengelo)

Derk Willem Stork overlijdt in 1847 in Oldenzaal op een leeftijd van 59 jaren. Anna Craan overlijdt 34 jaar later in 1881 in Oldenzaal op een leeftijd van 84 jaar.

Fotogalerij latere familie Craan

• AFMAKEN

  AFMAKEN