Waterreus legende

Versie van 1 sep 2014 om 10:55

Aan de familie Waterreus is de legende van de waterreus verbonden. Het is onduidelijk waarom men de bijnaam Waterreus kiest. Men schrijft het vaak toe aan de legende van de waterreus, die handelt over een verstoten jongeling, net zo buitengesloten als de katholieke Waterreuzen in het overwegend protestants Scheveningen. Ook heeft de legende katholieke symboliek, zoals het "kruisje maken op het voorhoofd" door het meisje Mooi.

In jaargang 29 (1865) van De Gids, een cultureel en literair tijdschrift dat sinds 1837 gepubliceerd wordt, staat een artikel dat de legende van de waterreus her-verteld. Er zijn meerdere versies van het verhaal, elk gekleurd naar de tijdsgeest waarin het is opgeschreven. Dit vroeg-romantische verhaal staat bol van de hyperbolenen en legt de nadruk op de eenvoudige, nobele, en opofferingsgezinde inborst van het meisje Mooi.

De vertaalde "Brieven van het strand" van de Duitse onbekende auteur zijn gericht aan een zekere Emilie. Integraal hieronder de legende van de waterreus.

Scheveningen, 31 Julij 1864.

Mijne Lieve Emilie!

20 Augustus.

Wilt gij weten, beste Emilie, waar die naam Waterreus vandaan komt? Ik heb het ontdekt in eene oude kronijk die ik gevonden heb in de koninklijke Bibliotheek van den Haag, waar vreemdelingen met voorbeeldige voorkomendheid ontvangen worden. Ik zal u de legende vertellen.

In overoude tijden, toen nog niet eens het gehucht bestond, dat later zich in het woud rondom 's Gravenhage onder schuts van het grafelijke jachtslot gevormd heeft, woonden reeds aan het strand, waar nu Scheveningen is, enkele vissers, die hier en daar in het duin verstrooid hun hutten hadden opgeslagen. Hun gevaarlijk bedrijf kostte aan velen het leven. Zo was ook Baldert met zijn boot in een storm te gronde gegaan. De weduwe en dochter die hij achterliet moesten leven van hetgeen medelijdende buren hun van hun vangst afstonden en overigens zelf haar bestaan vinden bij schelpdieren en vissen, die zij aan het strand raapten, en bij kruiden en wortelen en vogeleieren, die zij in het duin verzamelden. Dat was een armelijk en treurig leven voor die twee verlaten vrouwen.

Mooi - zoo heette de dochter - zwierf dikwijls de ganse dag langs het strand, terwijl de oude moeder ziek te huis lag, zonder voedsel genoeg ook maar voor één dag te vinden. Zij had echter eindelijk een plek ontdekt, een heel eind noordwaarts van haar woning, waar de terugwijkende vloed in een door de natuur gevormde geul een vrij brede en diepe plas achterliet, waarin dan ook kleine vissen, met zeesterren, kwabben en andere wonderlijke schepsels, achterbleven. Daarheen spoedde zij zich, gewoonlijk als de voormiddag-eb begonnen was. En als zij dan soms, na een nachtvloed, in de vroegte tegen zonsopgang aan het plekje gekomen was, dat haar lief was geworden, dan kon zij wel eens lang zitten te mijmeren en dromen aan het strand en staren op de eenzame, grenzenloze zee waarover de opgaande zon haar licht uitgoot. En zichtbaar werd de arbeid van het lieve kind door hogere machten gezegend.

Bij elke morgenvloed werd de plas gevuld met de keurigste vissen, en daaronder ook zulke, die anders zelden aan dit strand gevonden werden. Niet alleen verzamelde zij hier elke dag genoeg voor het levensonderhoud van haar en haar moeder, maar zij kon zelfs wel van haar voorraad aan andere even arme lieden uitdelen, of aan de vissers, die met ledige netten te huis keerden, afstaan. Dit wekte echter, zo als dat gaat, bij de buren meer afgunst en haat dan dankbaarheid op; en zelfs vertelde men achter haar rug, na haar weldaden genoten te hebben, dat Mooi met toverkollen en eunjers in betrekking stond en 's nachts met deze wanschepsels op drijfhouten in zee voer om de netten der vissers te beroven. Doch het argeloos en eenvoudig kind ging stil haren weg en giste niet eens, wat kwaad er van haar gesproken werd.

Eens op zekere morgen, toen zij vroeger dan anders, vóór de kentering van het tij uitgegaan was, had zij een zonderlinge verschijning. Toen zij de haar welbekende plek naderde, zag zij duidelijk iets, dat een menselijk lichaam scheen, in de golven neerzinken. Zij wachtte lange tijd en bleef turen op de plaats, waar die gedaante door haar gezien was; maar vruchteloos. Er kwam niets weer boven. En ook nadat de eb het brede strand blootgelegd had, was er niets aangespoeld behalve de zeeplanten en schelpen, die de vloed gewoonlijk achterlaat.

Zij keerde met haar vracht huiswaarts, ontsteld en angstig, maar niet minder nieuwsgierig, of de verschijning zich morgen weer vertonen zou. En ofschoon de vloed den volgenden dag een uur later kwam, sloop zij al bij nacht uit de hut, om van achter het duin de plek te bespieden. En zie, daar ontdekte zij bij het schijnsel der ondergaande bijkans volle maan het hoofd en het bovenlijf van een fors gebouwde jongeling, die halverlijve uit de golven oprees, juist waar zij gewoon was harar dagelijkse voorraad te vinden.

Maar toen zij zich naar den oever spoedde, was hij wederom verdwenen, en tevergeefs bleef zij ook ditmaal op zijn terugkomst wachten tot de zon al hoog aan de hemel stond. Toen zij nu, te huis gekomen zijnde, alles aan haar moeder verteld had, zei deze ontzet zich kruisend: ‘kind, dat is de Waterreus! neem u in acht, dat hij u niet in de golven meesleept.’ Daarover was Mooi zeer bedroefd en vele dagen meed zij de plek waar zij anders haar voorraad verzamelde. Maar helaas, nu moesten zij ook, gelijk vroeger, gebrek lijden, en het arme kind had daarvan veel verdriet. De oude moeder klaagde over de honger; de lieden wie zij vroeger van haar overvloed had meegedeeld, waren nu boos en schimpten op haar en zeiden, dat zij wel een grote zonde moest hebben gepleegd, omdat zij zoo zichtbaar door de goede heiligen verlaten was; en de vissers bij wie zij om voedsel voor haar moeder kwam vragen, joegen haar bars weg.

Zo was zij dan wel genoodzaakt alle gevaar te trotseren en de plaats weer op te zoeken, waar zij de Waterreus gezien had. En zie, toen zij in de vroege morgen weer derwaarts kwam, was daar ook de schone jongeling, drijvend op de golven, zodat het hoofd en de schouders en de blanke borst zich rechtstandig uit het water verhieven. Nu echter dook hij niet onder, maar sprak het meisje aan.

Mooi, zei hij, waarom mijdt je mij en waarom versmaadt je mijn gaven? Zij antwoordde: omdat je een boze geest bent, die mijn verderf zoekt. Toen zei hij: Hoe kun je mij beschuldigen, dat ik je verderf zoek? Ben ik het niet, die dagelijks de vruchten van de zee voor je verzamel, opdat je in overvloed leven zult? Zijn het niet veeleer de boze mensen, die jouw ongeluk willen, de mensen, die je afwijzen en verstoten en beschimpen? Ik heb je lange tijd bespied, als je langs het strand doolt bij nacht en bij dag, onder hitte en koude, bij storm en onweer, om je moeder te verzorgen. Jouw deugd, je moed, je geduld, je kinderlijke liefde hebben mij bekoord; blijf op mij vertrouwen: ik zal voor je waken. Daarmee verdween hij. En zij bracht, zoals vroeger, een rijke voorraad mee naar huis.

Van deze tijd af ontmoetten zij elkander dagelijks en voerden vertrouwelijke gesprekken. Hij was zo goed en zo zacht, dat het meisje alle vrees en schroomvalligheid liet varen. Hij vertelde haar van de wonderen der zee, en hoe liefelijk het was daar onder de groene, doorschijnende golven. En als zij dan scheidden ging zij peinzend naar huis en verlangde, dat het maar weer morgen werd, opdat zij op nieuw zijn zoete stem, die klonk als het ruisen der wateren, mocht horen, en opdat hij haar op nieuw mocht vertellen van de wonderen van de zee en hoe liefelijk het was onder de groene, doorschijnende golven. Zij dreef zelfs de stoutmoedigheid wel zo ver, dat zij hem tot in het water tegemoet ging om, aan zijn zijde staande, hem beter te horen. Maar telkens werden hun gesprekken plotseling afgebroken: zodra de eb inviel spoedde hij zich zeewaarts en verdween in de diepte.

Maar eens gebeurde het, dat hij tot haar sprak: Waarom zou je niet met mij komen onder de koele vloed en delen in het eindeloos gelukkig leven, dat wij daar beneden leiden? O, als je eens wist hoe schoon en hoe heerlijk het daar is, je zou niet aarzelen. Wat is dit armelijke leven van de kinderen van de mensen aan het dorre strand, bij het onze? Kommer en ellende, gebrek en honger zijn hun dagelijks deel. Zij werken en lijden en worden ziek en oud en hulpeloos en sterven; de zomerhitte schroeit hen, de winterkou verteert hen; de stormen verwoesten hun werk. Machteloos zijn zij de prooi van het vernielend spel der elementen. En als ware dat niet genoeg, zij plagen en kwellen en haten elkaar en twisten te zamen en verbitteren elkaar en zichzelf nog die spanne levens, die hun gegund is.

O hoe liefelijk is het daarentegen niet in onze kristallen paleizen, waar rust en vrede eindeloos heersen; waar al wat leeft in de wateren ons onderdanig is; waar schone tuinen bloeien met de heerlijkste planten en met bomen van koraal, door geen menselijk oog ooit gezien; waar die zon, die aan jouw hemel brandt, wanneer het bij u donkere nacht is, neerdaalt om ons met haar stralen te verheugen. Ons behoren de schatten, die de roekeloze mensen in hun overmoed in broze vaartuigen laden, om ze in de storm te gronde te zien gaan. Wij verzamelen de overrijke buit, die elk jaar ons opnieuw toevoert en versieren er onze woningen mede. Doch de lichamen van de stervelingen, die in de golven het leven verliezen, bergen wij diep onder het blinkende zand, en leggen ze naast elkaar en bewaren ze trouw, tot voor hen de dag van de verrijzenis zal aanbreken. Maar van ons is de eeuwige jeugd; wij kennen geen leed en geen zorg, wij weten van geen sterven, noch van de angsten van de doods. O kom, schone maagd, kom onder de koelen vloed in onze kristallen paleizen, en deel met mij in een eindeloos gelukkig bestaan.

Zo sprak hij, zo zong hij met zijn zachte verlokkende stem. En reeds vatte hij haar aan om haar met zich mee te voeren in de diepte. Maar zij rukte zich los en sprak: Nu weet ik, dat jij de boze Waterreus zijt en mijn verderf zoekt. Wel heb ik je lief, want je was altijd goed voor mij, terwijl de mensen mij veel leed hebben gedaan. En je stem klinkt mij zo onweerstaanbaar zoet in de oren. En het moge liefelijk zijn te wonen in jouw kristallen paleizen, onder de koele golven. Maar ik moet het leven leven dat mij als mijn deel toebeschikt is; ik moet zorgen en werken voor mijn moeder. Dat is mijn plicht. En als je eens wist, hoe zalig het is, voor mijn plicht te leven, je zou mij niet verlokken om met je mee te gaan, maar je zou wensen om j eeuwige paleizen te verlaten, om onder ons stervelingen te verkeren, te werken, te lijden en te strijden, te worstelen en te ontberen, lief te hebben en dankbaar te zijn, te hopen en te geloven.

Ik weet wat het is, lief te hebben, antwoordde hij; want jij hebt het mij geleerd; jou heb ik lief, met een onuitsprekelijke liefde; jij, die zo goed bent en zo vroom en zo trouw in de vervulling van je plicht. Daarom heb ik u mijn gaven aangeboden; daarom voel ik mij zo tot je aangetrokken, dat ik elke dag mijn kristallen paleizen verlaat om je te zien. Jij hebt mij een gevoel doen kennen, dat ik daar onder die koele gewelven niet vinden kon. Kom dan met mij, opdat wij altijd bij elkaar zijn en elkaar liefhebben, jij mij en ik jou.

Maar zij antwoordde weer: neen, jij kent de liefde niet. De liefde zoekt niet zich zelf, maar verloochent zich; zij leeft van opoffering; zij groeit slechts door lijden; zij put haar kracht in hopen en geloven. Nu dan, indien je mij waarachtig liefhebt, zoals ik jou liefheb, deel met mij het moeitevolle leven der stervelingen, het leven van arbeid en plicht, van zorgen en ontberingen. En ik zal je een getrouwe levensgezellin zijn, tot de dood ons scheidt.

Ach, zei hij, gaarne zou ik dat willen, want nu eerst heb ik van je geleerd, wat liefde is, en ik voel, dat ik je aldus liefheb. Maar ik ben aan de zee gebonden en kan niet eigenmachtig mijn ban verbreken. Alleen wanneer een mensenkind met gevaar van eigen leven in het holst van de nacht, onversaagd, zonder aarzelen of omzien, zonder een woord te spreken of een zucht te slaken, de zee ingaat, en driemaal plechtig het teken van het kruis op mijn voorhoofd maakt, is verlossing voor mij mogelijk. Maar wie zal dat bestaan?

Toen sprak de edele maagd met kalme moed: dat zal ik doen. - Neen, niet jij, mijn geliefde, riep hij uit; weet wel, dat je leven er mee gemoeid is, zo je ook maar één ogenblik zwak bent. Want de machten van de zee zijn de kinderen van de mensen vijandig en zoeken hen te verderven. Alleen een onbezweken moed houdt hen in bedwang. - Maar zij antwoordde nogmaals kalm en ernstig: ik zal het doen. - Welnu dan, begeef je herwaarts te middernacht na de eerstvolgende nieuwe maan. - Het zal geschieden.

En toen nu de vreselijke nacht gekomen was, sloop Mooi in stilte weg van de zijde van haar slapende moeder en ondernam de tocht langs het strand, sterk door haar reine onschuld, moedig door haar liefde, gelovig vertrouwend op de bescherming van de machten van de hemel. De storm bulderde, de zwarte wolken overdekten het uitspansel en joegen haar regen en hagel in 't gezicht. Maar zij ging rustig haar weg, ondanks stormen en regenvlagen en hageljacht. De golven, door de springvloed opgezweept, bonsden om haar heen en dreigden haar omver te werpen en mee te slepen; maar zij worstelde door de golven en vervolgde haar weg. Blauwe lichten flikkerden akelig op de zee en schelle kreten, als van lieden die vergaan, klonken haar in de oren. Maar zij zag niet om noch ter zijde en vervolgde haar weg.

En zie, daar lag de jongeling op de plaats zelf, waar zij altijd haar voorraad had gezameld, met gesloten ogen en bleek als een lijk in de golven uitgestrekt. Alleen het hoofd en de schouders waren zichtbaar, en de romp slingerde in de schuimende branding heen en weer, alsof onzichtbare banden het lichaam van onderen vasthielden, gelijk de boei slingert boven de plek waar het anker zich diep in den grond heeft gehecht. Tot de borst moest zij waden door den hoge, onstuimige vloed om hem te kunnen bereiken: maar zij vervolgde haar weg. En toen zij bij hem gekomen was, hief zij de rechterhand op en maakte het teken van het kruis op het blanke en kille voorhoofd van de jongeling.

Bliksemstralen schoten neer, donderslagen klaterden en de orkaan loeide met verdubbelde woede. Maar voor de tweede maal hief zij de hand op en maakte het teken van het kruis op het door de zilte golven omspoelde voorhoofd van de jongeling. De monsters van de zee grimden haar tegen; met hun schrille grote ogen gluurden zij haar aan en sperden de breden muil als om haar te verslinden; de afschuwelijke meerminnen doken op uit de diepte en staken de handen naar haar uit en omslingerden haar met hun groene haren. Maar voor de derde maal verhief zij de hand en maakte het teken van het kruis op het blanke, levenloze voorhoofd van de jongeling. Toen loosde zij een diepe zucht. Verloren! gilde het uit de diepte. Maar: behouden! klonk haar een volle, zoete stem in het oor, en de Waterreus sprong op in zijn volle mannelijke lengte en droeg haar in zijn armen op het duin. En de zee week terug en alles werd stil.

En Mooi en de Waterreus bouwden zich een huis; en hij timmerde zich een groot schip, waarmede hij voor de visvangst voer; en zij smaakten het lief en het leed van menselijken levens; zij moesten werken en strijden, lijden en ontberen; maar zij hadden elkaar lief tot de dood hen scheidde; en hun talrijk nageslacht woont nog heden op de zelfde plaats waar zij gewoond hebben, in het duin nabij 's Gravenhage.