Waterreus, Familie
UNDER CONSTRUCTION Hier en daar nog flarden tekst en lege alinea's. Kom later nog eens terug!
Oorsprong en legende
De familie Waterreus is afkomstig uit Scheveningen en terug te voeren tot één familie; alle Waterreuzen stammen af van Dirk Waterreus, geboren in 1545. De familie draagt het patroniem Dirksen (zoon van Dirk) maar men noemt zich Waterreus. In Scheveningen is het voeren van een bijnaam gebruikelijk.
Het is onduidelijk waarom men de bijnaam Waterreus kiest. Men schrijft het vaak toe aan de legende van de waterreus, die katholieke trekjes heeft en handelt over een monster dat ook buitengesloten is zoals de katholieke Waterreuzen in het overwegend protestants Scheveningen.
Het kan ook zijn dat een familielid te maken heeft gehad met het aanspoelen van een groot zeedier aan de kust, destijds onbekende "zeemonsters". Zo bewaart een kerk van Scheveningen nog een enorme kaak van een potvis van heel lang terug. Daarnaast wordt gespeculeerd dat de naam staat voor "handelaar in schoon water", "een sterke of grote voorouder nabij een waterloop" of een "voorouder afkomstig uit een overzees land". Hoe het ook zij; Waterreus verwordt allengs tot officiële achternaam.
De waterreus en het meisje Mooi
Aan de familienaam Waterreus is de legende van de waterreus verbonden.
De waterreus is een jongeling die voor Scheveningen in zee leeft. Hij is vervloekt en gedoemd voor altijd in de golven te leven. Alleen een meisje dat 's nachts met haar wijsvinger drie kruizen op zijn voorhoofd maakt, kan hem redden. Een straatarme weduwe heeft een beeldschone dochter, Mooi genaamd, die elke dag uit vissen wordt gestuurd zodat ze niet verhongeren. De waterreus heeft een oogje op haar en drijft vissen in overvloed in haar netten. Het meisje deelt de vis ruim uit, maar wordt beschimpt door jaloerse dorpsgenoten. Als het meisje de waterreus doorkrijgt moet ze niets meer van hem hebben.
Het meisje staakt haar tochten tot ze toch een nacht terugkeert naar haar heimelijke bondgenoot. Ze verklaren elkaar de liefde en de waterreus vraagt of ze mee de golven ingaat. Haar plicht weerhoudt haar en zij vraagt op haar beurt of de jongeling met haar meegaat. daarvoor moet ze wel de ban verbreken. Ze doorstaat stromen en monsters maar het lukt haar om drie kruizen op het voorhoofd van de jongeling te slaan. Hij kom aan land, trouwen en hebben een talrijk nageslacht.
In jaargang 29 (1865) van De Gids, een cultureel en literair tijdschrift dat sinds 1837 gepubliceerd wordt, staat een artikel dat refereert naar de legende van de Waterreus. De integrale versie is op deze pagina te vinden.
Protestantse omslag in Scheveningen
Rond 1572 doet de Reformatie zijn intrede in Scheveningen. Als de Spanjaarden Den Haag en Scheveningen voorgoed verlaten wordt de enige pastoor Cornelis Willemsz. protestant. Het is het begin van de Hervormde predikanten. De meeste inwoners scharen zich achter hem met uitzondering van vier gezinnen, die Rooms-katholiek blijven. Daartoe behoort ook de familie van Dirk Waterreus. De omslag gaat bruusk en gepaard met vijandigheid jegens de katholieken. Uit de kerkhistorie van Scheveningen (1965):
- (...) De overlevering wil, dat op zekere dag de gehele Scheveningse kerk, de pastoor incluis, en bloc tot de hervormde leer overging. Afgaande op het oordeel van een toenmalige roomse geschiedschrijver over deze pastoor, die hem "een toomelooze monnik en landverwoester" noemt, zou die overlevering wel eens een grond van waarheid kunnen bevatten.
- Het jaar 1578 betekende dus, voorlopig althans, het einde van de Rooms - Katholieke Kerk te Scheveningen en men kan vrijwel aannemen dat er op het einde van de 16e eeuw zo goed als geen Roomsen meer waren. En een plakkaat * op boete van ƒ 200,- om huizen, schepen of velden voor roomse godsdienstoefeningen af te staan en zij, die het waagden deze diensten te leiden, werden ; met levenslange verbanning bedreigd.
- Toch gebeurde het wel dat een geestelijke de wet trotseerde. Zo is bekend, dat omstreeks 1630 een zekere Engelbertus Kenniphoven met een draagbaar altaartje de dorpen rondom Den Haag en ook Scheveningen bezocht en bij zijn huisbezoeken tevens kinderen doopte.
Katholieke buitenbeentjes
De Waterreuzen worden min of meer uitgesloten van de visvangst en moeten zich als kleine zelfstandige handhaven in een gesloten vijandige omgeving. Handelden in vis doen ze wel. Ze blijven Rooms-katholieke buitenbeentjes. Als onafhankelijke voerlui dragen ze ook niet de lokale klederdracht van Scheveningen. De legende van de waterreus heeft ook katholieke symboliek, zoals het "kruisje maken op het voorhoofd" door het meisje Mooi.
De segregatie is ook de reden dat er tot circa 1800 vooral binnen de familie wordt getrouwd. Het leidt tot kenmerkende eigenschappen, waardoor vele waterreuzen nu nog op elkaar lijken. De oorspronkelijke Waterreuzen hebben donkere ogen en krullend haar, typische Frankische kenmerken, in tegenstelling met de blonde sluikharige Scheveningers die ook veel Fries bloed hebben.
Vanaf circa 1800 verspreiden meer gezinnen Waterreus zich over Nederland, nu ze in aantal zijn toegenomen. Hoewel de meeste Waterreuzen nog in Den Haag en Rotterdam wonen, zijn ze ook in Almelo, Roermond en Eindhoven te vinden, waar ze in grotere Rooms-katholieke gemeenschappen konden assimileren.
Brieven van het strand
In jaargang 29 (1865) van De Gids, een cultureel en literair tijdschrift dat sinds 1837 gepubliceerd wordt, staat een artikel dat refereert naar de familie Waterreus die dan nog heel talrijk is in Scheveningen. De vertaalde "Brieven van het strand" van de Duitse onbekende auteur zijn gericht aan een zekere Emilie. Twee fragmenten daaruit.
- Scheveningen, 31 Julij 1864.
- Mijne Lieve Emilie!
- (...) Even als bij ons de halve bevolking van Pfauheim Müller heet, zoo is er hier een naam, die alle andere beheerscht: Waterreus. Men vindt hier Waterreus den bakker, Waterreus den winkelier in koloniale waren, Waterreus den melkverkooper, Waterreus den verhuurder van rijtuigen, Waterreus den herbergier en nog twintig andere Waterreuzen meer. Ik geloof dat bovendien de helft der visschers Waterreus heet. En in waarheid, geen naam kon meer geëigend wezen voor deze plek en voor dit volk. Waterreuzen (Wasserriesen) zijn het, die lieden, wier gansche leven aan de worsteling met winden en golven gewijd is.
- (...) Met regt mogen zij waterreuzen genoemd worden, die stevige, zwaar gebouwde kerels, met dat bruin gezigt onder het stoppelig blonde haar, met die breede borst in het ruime wollen hemd gehuld, zoo als zij bij de terugkomst van hun vaartuig, dat op de golven voor het uitgeworpen anker blijft schommelen, te water gaan en vierkant op hunne stevige beenen door de branding heen naar het land waden, beladen met de vruchten van hunne vangst. Te halverlijve en hooger reiken hun de baren, wier schuimende kruinen hun dikwijls over het hoofd spatten. Maar met rustigen tred schrijden zij voort en duiken met hunne vracht druipend op aan het strand.
Dirck Waterreus (1545)
Theodorus Waterreus (1568)
Jacobus Waterreus (1601)
Theodorus Waterreus (1628)
Dirck Jacobse Waterreus Katholiek gedoopt in Den Haag op 17-03-1628 en begraven in Scheveningen 24-02-1714 Beroep voerman. Waarschijnlijk exploiteerde hij de trekschuit tussen Scheveningen en Den Haag. Daarom is het wapenschild van de waterreuzen een zilveren anker in een blauw veld. Dat was niet zozeer een adelijk wapen maar meer een aanduiding van op het huis.
Keizerstraat.,Scheveningen [FROM 1680]
Jacob Waterreus (1668)
Marcus Waterreus (1710)
schoenmaker
Theodorus Waterreus (1744)
Franswater naast Branderij,Rotterdam [TO 4 JUN 1801]
Jacobus Waterreus (1785)
schoenmaker
Jacobus Waterreus (1824)
Jacobus Waterreus wordt in 1868 de eerste leerkracht en hoofdonderwijzer van de Rooms-katholieke parochiale lagere school van het Bisschoppelijk College van Roermond. Het Bisschoppelijk College met haar internaat stond hoog aangeschreven. O.a. de latere minister-presidenten Louis Beel en Jo Cals waren leerlingen. In 1879 sticht Jacobus Waterreus een nieuwe particuliere Rooms-katholieke school en nam 33 leerlingen mee van zijn voormalige school.
Op zijn webpagina over het Bisschoppelijk College vermeldt Pieter Simons daarover het volgende.
- De voorbereidende klas met vakken van gewoon en uitgebreid lager onderwijs heette officieel RK parochiale lagere school, maar werd in de volksmond al gauw Klein-College of Paredis-school genoemd. In 1890 kreeg ze eigen gebouwen in de Munsterstraat, waar ze tot de zeventiger jaren van de twintigste eeuw in gehuisvest bleven.
- De bekende hoofdonderwijzer J. Waterreus was in 1868 de eerste leerkracht, het algemene toezicht en godsdienstonderwijs werd verzorgd door de priesterleraar Th. Smeyers. Waterreus stichtte in 1879 een nieuwe particuliere RK school en nam 33 leerlingen mee. Aan het kleincollege volgde S. Frencken hem op. De particuliere school kreeg in de loop der jaren steeds minder leerlingen en hield ergens tussen 1887 en 1891 op te bestaan. Door het hoge schoolgeld op het Klein-College van F15 waren de leerlingen allen zonen van gegoede ouders.
Marcus Cornelius Josephus Waterreus (1861)
UITWERKEN drukker
Neef Marinus steekt de Reichstag in brand
Marinus (Rinus) van der Lubbe (1909, Leiden - 1934, Leipzig, Saksen) en 5e graads neef van Marcus Waterreus was een Nederlandse communist die ter dood werd veroordeeld als brandstichter van het Rijksdaggebouw (der Reichstag, het Duitse parlementsgebouw) in Berlijn op 27 februari 1933. Hij was het eerste Nederlandse nazislachtoffer.
Fotogalerij Marcus Waterreus
- Marcus Waterreus 1.jpg
Marcus Waterreus
- Marieke Tijssen.jpg
Marieke Tijssen
Marinus van der Lubbe
Reichstagsbrand
