Swertz, Familie
Terug naar de 17de eeuw
De voorouders van Jan Swertz zijn tot nu toe traceerbaar tot eind 17de eeuw. Hieronder worden ze beschreven langs de mannelijke opvolgingslijn, met aan het einde enkele stambomen. Ze voeren dus allen de achternaam Swertz. Dank is mede verschuldigd aan Carel, een zoon van Carel Swertz de broer van Jan Swertz. Carel junior stelde een aantal archiefstukken ter beschikking, zoals de “Geboortelijst van de Familie Swertz”, opgesteld door zijn vader. Het schoonschrift is moeilijk te lezen; we zijn daar tegenwoordig niet meer zo bedreven in.
De naam Swertz
De herkomst van de familienaam in onduidelijk, maar vermoedelijk is het een gesubstantiveerd adjectief, of, in gewoon Nederlands; een naam die is afgeleid van een beschrijving zoals 'die Zwarte', op basis van fysieke of mentale kenmerken. Verschillende haarkleuren hebben verschillende familienamen opgeleverd, zoals De Wit voor een witharig of helblond persoon, De Roode of De Rooij voor een roodharige, De Bruin voor een donker- of bruinharige en Swart of De Zwart voor een zwartharige. Naast haarkleur is een donkere huidskleur ook een mogelijke verklaring.
Een volkstelling uit 1947 levert op dat de achternaam Swertz in Nederland 72 maal voorkomt. Limburg neemt daarvan 32 voor zijn rekening, Noord-Brabant 13. De rest zit er ruim onder. Ook nu nog zit de grootste populatie in Limburg. Volgens het Meertensinstituut herbergen twee gemeenten in Noord Limburg in 2007 relatief gezien de meeste "Swertzen"; Bergen (0,09% van de bevolking) en het daarboven gelegen Gennep (0,07%). Zoals hierna blijkt liggen daar ook de roots van Jan Swertz. Noord-Limburg grenst aan Duitsland en de kans is groot dat de naam daar is overgewaaid naar Nederland; een bekende Nederlandse familienaam Swarts is bijvoorbeeld afkomstig uit Dortmund.
Vanaf eind 18de eeuw wordt de achternaam in de opvolgingslijn consequent gehanteerd met de schrijfwijze SWERTZ. Daarvoor vindt je ook veel SWERTS. In het grensgebied van Noord-Limburg en Duitsland waar de oudste sporen zijn te vinden werden verschillende talen en dialecten gesproken en er was natuurlijk ook geen gestandaardiseerde spelling zoals nu. Er zijn vele klankvarianten van S, SJ en Z en de klanken A en E liggen natuurlijk ook dicht bij elkaar. Het Limburgse woord voor zwartsel is bijvoorbeeld 'sjwertsel'. het is dus een wirwar; soms komt dezelfde persoon in verschillende documenten voor met verschillende spellingen. Er zijn veel verwante familienamen met waarschijnlijk dezelfde ontstaansgeschiedenis; Zwart (de), De Zwarte, De Swarte, (de) Swart, De Swaert, De Zwert, De Swer(d)t, (de) Sweert, De Zweert, Swarten, Swerten, (de) Swerts, Sweerts, Zwerts, Zwart(s), Swarts en natuurlijk Swertz. In het Duits heb je dan ook nog varianten met een Umlaut.
Carel, de zoon van Carel Swertz kwam tot 119 varianten en misspellingen. Zijn dochter Charlotte verzamelde nog eens 23 namen. Leuk is de naam “Smeris” op een bestelbon voor Carel Swertz . Deze was namelijk Hoofdinspecteur van Politie.
Heinrich Swertz, de oudst bekende stamvader (voor 1685)
De oudst bekende stamvader is Heinrich Swertz, waarschijnlijk geboren voor 1685 en vermoedelijk afkomstig uit Duitsland, gezien het feit dat hij in het doopregister van Kervenheim geregistreerd staat als ouder bij de geboorte van zijn zoon Hendrik Willem. Zijn achternaam wordt gespeld als Swerts. Kervenheim ligt in de Nederrijnregio, dat nu de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen is. Hij was getrouwd met Helena Daems en had tenminste één zoon; Hendrik Willem Swertz.
Hendrik Willem Swertz (1704)
Henricus Wilhelmus (Hendrik Willem) Swertz werd geboren in 1704. Hij is geboren in het Duitse Kervenheim maar voor zijn trouwen vermoedelijk verhuisd naar Well, een klein plaatsje vlak onder Bergen in Noord Limburg op maar 15-20 kilometer afstand van Kervenheim. Well ligt aan de oevers van de Maas, in het grensgebied met Duitsland. Veel familie van Hendrik Willem Swertz is in de achttiende eeuw terug te vinden in dit gebied, in dorpjes als Well, Afferden, Blitterswijk en Goch, dat nu in Duitsland ligt. Veel van die kleine dorpjes zijn nu onderdeel van de gemeente Bergen. Hendrik Willem trouwde driemaal; zijn twee eerste vrouwen overleden vroeg. Hij huwde zijn eerste vrouw Maria Hoen op 20 mei 1729. Samen kregen ze twee kinderen
- Petronella (1730)
- Helena (1732).
Maria overleed 5 dagen na de geboorte van Helena, toen ze vermoedelijk tussen de 25 en 30 jaar oud was. Hendrik Willem hertrouwde een half jaar na de dood van zijn eerste vrouw op 1732 met Gudula Hoogen, die even oud was als hij. Zij was de dochter van Heinrich Hooghen en Catharina Janssen. Gudula baarde vier kinderen:
- Maria (1733), waarschijnlijk vernoemd naar de eerste vrouw van Hendrik Willem, ook Maria genoemd.
- Hendrina (1735)
- Jan Hendrik Swertz (1736), de enige zoon en stamopvolger
- Catharina (1737).
Ook Gundula overleed vroeg; drie weken na haar laatste kind. Zij was pas 33 jaar oud. Het is tragisch dat Hendrik Willem zijn beide vrouwen verliest, zo kort na de bevalling. Toch was dat niet ongewoon. Door de beperkte hygiëne en de gebrekkige medische kennis overleden veel moeders met hun geboren of ongeboren kind in het kraambed. In de volksmond werd gezegd dat een overleden kraamvrouw rechtstreeks naar de hemel ging, omdat zij 'in pijnen en smarten' gestorven was.
Hendrik Willem hertrouwt voor de tweede maal, nu anderhalf jaar later in 1739 met Margarita Thijssen. Er zijn geen kinderen geregistreerd. Ook is onbekend wanneer Hendrik Willem overlijdt. Zijn laatste vrouw overlijdt 19 jaar na het huwelijk. Alle familiaire activiteit, van huwelijk tot het dopen van de kinderen speelt zich af in Well.
Jan Hendrik Swertz (1736)
Johann Henricus, ook Jan Hendrik of Heinrich genoemd, werd geboren op 23 juli 1736 in Bergen. Hij trouwde Louise Johanna Cristine Stuers (ook Steurs genoemd) in Well (1762). Cristine is ca. drie jaar ouder. Met Cristine kreeg hij acht kinderen, waaronder vijf zoons:
- Franciscus Adrianus Swertz (1763), de oudste en stamvader
- Joannes Franciscus (1767)
- Christina Josepha (1771)
- Ludovica Maria Francisca (1774)
- Lodewijk Johan Jozef (1776)
- Maria Josepha (1778)
- Fredericus Josephus (1780)
- Carolus Henricus (1782).
Allen werden in Well of Bergen geboren. Alle burgerlijke gegevens van de Swertzen zijn tot ca. 1800 nauwgezet en in het Latijn bijgehouden in de Rooms-Katholieke doop- trouw- en begraaf-boeken en registers. Wellicht hielp het dat Jan Hendrik van beroep ontvanger ter Secretarie was in het nabijgelegen Blitterswijk. Zijn naam komt ook veelvuldig voor bij registraties van burgerlijke gegevens van andere families. Hij is dan getuige en verrassend genoeg ook heel vaak peetvader. Jan Hendrik wordt ook als organist genoemd.
Jan Hendrik en zijn vrouw werden opmerkelijk oud voor die tijd; hij overleed op op een leeftijd van 86 jaar (26 augustus 1822 in Bergen). Zijn vrouw overleed toen ze 90 oud was. Als je rond 1800 je jeugd had overleefd, was je levensverwachting zo'n 60 jaar; de levensverwachting vanaf je geboorte was overigens maar ca. 30 jaar. Jan Hendrik moet dus nog zijn achterkleinzoon Johann Carl Swertz hebben kunnen meemaken, die toen 5 jaar oud was. De verbazing over hun ouderdom blijkt uit de annonce van hun 60-jarige huwelijksfeest:
Bergen aan de Maas, Provincie Limburg, den 9 Januarij 1882. Heden vierden alhier het zoo zeldzame als merkwaardige Feest hunner zestigjarige Echtverbindtenis, den Heer J. H. SWERTZ en Mejufrouw L. J. C. STUERS, in den ouderdom van bijna 86 en 83 jaren; beide bevinden zich in eenen gewenschten welstand, en in het volkomen bezit hunner geestvermogens.
Jan Hendrik sterft 8 maanden later.
Franciscus Adrianus Swertz (1763)
Franciscus Adrianus werd geboren op 5 februari 1763 in Well. Van hem is weinig bekend, wel is zijn geboorte nauwgezet geregistreerd, zoals van al zijn broers en zussen:
Franciscus Adrianus Swertz, 5ta baptizatus est Franciscus Adrianus filius legitimus Joannis Henrici Swertz, secretarii de Blitterswick, et Ludovicae Cristinae Joannae Mariae Steurs, parentum conjugum. suscepere Antonius Hoeken loco reverendi admodum domini Adriani Petri de Fliegh ecclesiae collegiatae Cliviensis canonici, et domicella Maria Ursula Mans
Franciscus trouwde Maria Carolina Waarzoek, in 1790 in Bergen. Zijn vrouw komt ook voor onder de naam Eliza, Charlotta, en met de achternaam Waertsack. Het echtpaar is blijkbaar na het trouwen gaan reizen, getuige de verschillende geboorteplaatsen van de enige twee bekende kinderen:
- Carel Lodewijk Swertz (1791, Goes), stamvader en overgrootvader van Jan Swertz
- Johan Godefriedus (1799, Haarlem)
Carel Lodewijk Swertz (1791)
Carel Lodewijk is de overgrootvader van Jan Swertz. Hij werd geboren op 20 november 1791 in Goes. Hij was van beroep koopman. Hij trouwde met een even oude Johanna Catharina Heijer, ook wel Heuer genoemd. Ze hadden 8 kinderen, waaronder 5 dochters. Als koopman verhuisde hij blijkbaar veel. Kinderen werden o.m. geboren in Rostock, Brussel en Parijs:
- Johann Carl Swertz (1815, Rostock, Mecklenburg), de grootvader van Jan Swertz
- Johannes Petrus “Pieter Johan” (1818)
- Maria Louise (1821, Brussel)
- Johanna Petronella (1823, Parijs)
- Johanna Louise (1828, Brussel)
- Wilhelmina Jacoba Huberta (1831)
- Frederik August (1833, Amsterdam)
- Francisca Charlotte (1836)
Carel Lodewijk was, net zoals zijn opa, een lang leven beschoren, bijzonder voor die tijd; hij overleed in Amsterdam toen hij 81 was. Zijn vrouw Johanna Catharina Heijer (Heuer) overleed op een leeftijd van 67 jaren.
Zijn enige broer Johan Godefriedus trouwt met Catharina Verkinderen in Delft (1833). Er is wel een annonce in de krant van de geboorte van een kind maar verder geen referenties, wellicht dus vroeg overleden. 10 jaar na de dood van zijn vrouw overlijdt Godefriedus in het huis van zijn nichtje Wilhelmina Jacoba Huberta, dochter van zijn broer. Zij drijft een tabakswinkel in Haarlem.
Johann Carl Swertz (1815)
Johann Carl is de grootvader van Jan Swertz. Hij werd geboren op 27 december 1815 in Rostock, een Noord-Duitse havenstad aan de Oostzee in de deelstaat Mecklenburg. Rostock was tot de 16de eeuw een rijke en onafhankelijke Hanzestad. Daarna verminderde haar macht maar in de negentiende eeuw raakte Rostock weer in opkomst door de bloei van de scheepsbouw. De handel daaromheen zal voor zijn vader Carel Lodewijk de reden geweest zijn om zich hier te vestigen. Net als zijn vader 'Carl Ludewig', laat Johann Carl zich voorstaan op zijn Duitse voornaam, maar in tegenstelling tot zijn vader houdt hij zijn Duitse naam wel aan in Nederland.
Johann Carl was van beroep commissionair. Hij trouwde op late leeftijd (36 jaar oud) met Sophia Arnolda Maria Hol, een 10 jaar jongere vrouw uit Amsterdam. Ze trouwden op 22 juli 1851 in Amsterdam en daar kregen ze samen 13 kinderen. Van minstens vier kinderen is bekend dat ze jong overleden. Acht kinderen behaalden de volwassenheid:
- Franciscus Carolus Henricus “Frans” (1852)
- Petrus Adrianus Johannes (1856)
- Maria Carolina Theresia (1859)
- Johannes Fredericus Augustus “Frits” (1862), de vader van Jan Swertz
- Sophia Maria Petronella (1863)
- Carolus Wilhelmus (1864)
- Augusta Henrietta (1866)
- Johannes Henricus Franciscus “Henri” (1869)
Pijnlijk zijn de vier annonces in de krant van de kinderen die niet overleven: zo was Carolus Johannes Remigius (1854) amper 5 maanden oud bij overlijden, Fredericus Remigius Carolus (1857) zeven maanden, Maria Carolina Theresia (1858) vijf weken, en Henricus Johannes (1861) een jaar. Van een ander kind is alleen de geboortedatum bekend; 1853. Het ontbreken van een naam en ieder ander spoor daarna doet vrezen dat dit kind direct na zijn geboorte is overleden, voordat er naam voor was bij de doop. Dat kinderen overlijden is niet verwonderlijk, een kindersterfte van 15% tot 20% was normaal in die tijd, maar vijf van je 13 kinderen verliezen is natuurlijk wel veel. Sophia Hol’s huwelijk werd gekenmerkt door 17 jaar lang bijna ieder jaar een kind baren. Ze overleed 10 jaar na haar laatste kind op een leeftijd van 53 jaren. Johann Carl overleed 5 jaar later op zijn 68ste.
Johannes Fredericus Augustus (Frits) Swertz (1862)
Johannes Fredericus Augustus (Frits) Swertz is de vader van Jan Swertz. Hij werd geboren op 22 juli in Amsterdam. Hij trouwde Catharina Paulina (Cato) Armee op 24 januari 1888 in Utrecht. Catharina Armee werd geboren in 1864 in Utrecht en is dochter van Johannes Armee en Anna Catharina Sophia Cohu, een familie met Belgische wortels. Cato en Frits kregen twee kinderen in Utrecht:
- Joannes Maria Antonius (Jan) (3 april 1897)
- Johan Carel Maria (Carel) (25 oktober 1899)
Frits overleed op een leeftijd van 66 jaren (1929), zij vrouw Cato (Catharina) toen ze 75 jaren oud. Katrien Swertz is vernoemd naar deze grootmoeder.
Frans (Franciscus Carolus Henricus), de 10 jaar oudere broer van Frits (1852) is op zijn 75ste getuige bij het huwelijk van Jan Swertz, de zoon van zijn broer. Deze Frans heeft al een verleden als koopman in zaken met zijn broers en vader. Op de huwelijksacte van neef Jan wordt hij vermeld als 'leraar schoonschrijven', blijkbaar zijn beroep na het faillissement van de zaak die hij met zijn vader en broers dreef.
Kooplieden, handelaars en winkeliers ...
Waren de Swertz-voorouders uit de 18de eeuw nog brave inwoners van Noord Limburg, de nazaten in de 19de eeuw vlogen uit en ontpopten zich als kooplieden, handelaars en winkeliers.
Pieter Johan Swertz (1818), de drie jaar oudere broer van commissionair Johann Carl, en dus oudoom van Jan Swertz vestigde zich rond 1840 in ‘het vak van TABAK, SNUIF en SIGAREN’ in Amsterdam, op de Grimburgwal, in het Wapen van Amerika, waar hij ook woont. Hij richtte de Firma Swertz & Co, Grossierderij en Negotie in tabak op. Hij trouwde de jongere zus van zijn broer’s vrouw; Maria Geertruida (Gertruda) Hol. Hij trouwde 13 jaar eerder dan zijn broer. In 1844 voegt de nog minderjarige Willem Abeleven zich bij hem en ontstaat ‘Swertz en Compagnie’. Pieter Johan treedt ook als curator op, zoals in 1844 bij het faillissement van de Firma van VAN MEEGEN en GROOTE in Amsterdam en “Tabakshandelaars in het Groot”.
Ook de zoon van Pieter Johan; Henricus Johanus Adrianus Swertz, zit in de tabak. In 1877 ontbindt deze de firma SWERTZ & VAN OLIJ ‘tot uitoefening eener Sigarenfabriek’ die hij samen met zijn compagnon J. H. Sperwer van Olij runde. In 1879 staat zijn naam onder een annonce in de Amsterdamse krant: OPENING Zaterdag 15 November van het Sigaren-Depot H. I. A. Swertz, Passage Rust, Kalverstraat 48. Op 14 november 1901 wordt deze Swertz, “winkelier in sigaren”, toen wonend aan het Damrak nr. 56, failliet verklaard.
Zakelijke en amoureuze belangen gingen hand in hand. Een tante van de zusjes Hol, Theresia Hol, weduwe van Franz Danížek had een handel in ‘Koralen en Kramerijen’ genaamd de Firma Wed. F. DANIZEK. Danížek is een naam uit Slovakije, grenzend aan Polen; misschien kende Johann Carl deze familie uit zijn Poolse tijd. In 1884, inmiddels 24 jaar na de dood van de ‘weduwe’ bestaat het bedrijf nog en word als vennootschap voortgezet door Johann Carl en twee van zijn zoons. Merkwaardig is dat Johann Carl zeven dagen na het oprichten van de vennootschap overlijdt op 69-jarige leeftijd. Wellicht moest e.e.a. snel geformaliseerd worden voor zijn dood; in de oprichtingsacte staat dat de firma ‘wordt gerekend een aanvang te hebben genomen den 1sten Januari 1884’. De Swertzen waren dus al 3 maanden eerder in het bedrijf gekomen.
De firma Wed. F. DANIZEK op de Damrak 89 in Amsterdam gaat 5 jaar later alweer over de kop. Twee oudere broers van Frits Swertz, de vader van Jan Swertz zitten in het bedrijf; namelijk Petrus Adrianus Johannes (wonend aan het Damrak nr. 29) en Franciscus Carolus Henricus (Vijzelstraat nr. 73). Zij worden op 12 Juli 1889 in staat van faillissement verklaard.
Een twee jaar jongere broer van Frits Swertz, Carolus Wilhelmus Swertz, is ook handelaar. In 1911 worden hij en zijn compagnon F. J. A. van der Wouden procuratiehouders van de “Handelsvereeniging van DUDOK DE WIT & Co en MATTHES & BORMEESTER”.
… en enkele boeven
Er staan weinig vroege foto’s van de Swertzen op deze wiki. Daar wordt aan gewerkt. Van ene Johannes Hubertus Swertz is een mooie scherpe foto uit het politiearchief bekend. Hij is een derde-graadsneef van Frits Swertz (de vader van Jan Swertz). Zijn grootvader (Jan Francis) is een vier jaar jongere broer van stamvader Franciscus Adrianus Swertz. Zijn grootmoeder Margaretha Lepourceaux is organiste, maar dat heeft hem niet heeft weerhouden van het rechte pad af te wijken. Hij heeft vastgezeten vanwege brandstichting en krijgt ontslag op 25-jarige leeftijd (1914). Zijn signalement beantwoordt enigszins aan het toen geldende Lombrosiaanse stereotype van de geboren boef, arme Hubertus:
Hij is klein (1,624 meter om exact te zijn), heeft lichtblond haar en lichtgrijze ogen en heeft volgens de beschrijving aaneengegroeide wenkbrauwen, op linkerhand bij pols een rechtlijnig litteken: op linkeronderarm een matrozenkop, daaronder anker, op rechteronderarm, diverse (…) onder andere S. M. H. K
De tak waar Johannes Hubertus toe behoort is blijkbaar in Noord-Limburg blijven wonen; hij is geboren in Afferden (1888), dat net zoals Well aan de Maas ligt, maar 11 km verder stroomafwaarts. Er zijn meer Limburgse Swertzen die over de scheef gaan. In de politiebladen staan er minstens drie.
Een plaatsgenoot van Johannes Hubertus, de dagloner Johannes Franciscus Swertz wordt veroordeeld ter zake van verwonding te zamen en in vereeniging tot eene geldboete van f 8, subsidiair 1 dag celstraf.
In 1888 wordt Franciscus Swerts, 26 jaren en mandenmaker uit Bergen, veroordeeld tot eene gevangenisstraf van 8 dagen, terzake van het opzettelijk en wederrechtelijk vernielen van eens anders goed. In hetzelfde jaar wordt Lodewijk Swertz, 28 jaar oud, uit Gennep en OOK mandenmaker veroordeeld tot een gevangenisstraf van 20 dagen wegens stroperij.
Uit datzelfde Afferden komen overigens ook ‘goede’ Swertzen vandaan, zoals de precies honderd jaar later dan Johannes Hubertus geboren Raymund Swertz, een succesvolle jonge biljarter en meervoudig Europees kampioen.
Stambomen Swertz
Drie plaatjes. Eerst de vier generaties vanaf de oudst bekende Heinrich Swertz tot Franciscus Adrianus Swertz. Daarna de volgende generaties vanaf Franciscus Adrianus Swertz tot en met Jan Swertz. Als laatste de gehele stamboom met allerlei zijtakken, aangetrouwde personen en verre familieleden, zoals de criminele vierde graadsoom Johannes Hubertus van Jan Swertz. De details zijn het beste te zien door de plaatjes aan te klikken en vervolgens op 'volledige resolutie' te klikken.
- Heinrich swertz descendants.jpg
De eerste vier generaties vanaf Heinrich Swertz tot Franciscus Adrianus Swertz
- Franciscus adrianus descendants3.jpg
De volgende generaties vanaf Franciscus Adrianus Swertz tot Jan Swertz
- Swertz stamboom tm Jan Swertz4.jpg
De gehele stamboom met allerlei zijtakken. Vanaf Heinrich Swertz linksonder wordt per nazaat ook vermeld wat de familieband is; vanaf zoon, kleinkind t/m verre achterkleinkind.
_-_Version_11.jpg){kind=link}
