Baerle van, Familie

Versie van 14 sep 2015 om 20:55

Portret van Caspar van Baerle (1584), exponent van zijn familie. Uitsnede van een grotere prent van Willem Jacobsz. Delff. (vervaardigd 1625, Delft)

Vroegste sporen

Deze pagina beschrijft de voorouders van Susanne van Baerle (1622), voorouder van Elizabeth Frederika (Bob) Ekker. Wanneer ze Gerard Brandt huwt verdwijnt de achternaam van Baerle bij haar verdere nakomelingen.

Er werd algemeen vanuit gegaan dat de van Baerles uit een oud Antwerps geslacht voortkomen. Een ingezonden brief van F. Daniëls in de publicatie Nederlandse Leeuw (1933, jaargang 51) zou onopgemerkt gebleven kunnen blijven, als deze niet belangrijke nieuwe gegevens bevat over de vroege afstamming van Caspar van Baerle.

Als stamvader der familie van Baerle, waartoe bovengenoemde geleerde behoorde, wordt voor zooverre mij bekend is, altijd opgegeven diens grootvader Lambertus van Baerle, griffier van Antwerpen. Waar nu bovendien de naam van Baerle te Antwerpen veelvuldig bleek voor te komen, is langzamerhand de meening ontstaan, dat Barlaeus uit een Antwerpsche familie stamde.

Onlangs ontving ik evenwel van den Heer F . von Baerle Kriekenbeek, gepensioneerd Pruissisch Overste te Berlijn, die indertijd mede naar de afstamming van Barlaeus' familie een onderzoek instelde, een aantal gegevens, die op deze afstamming een geheel ander licht werpen.

Huis te Baerlo in Someren. In hoeverre de van Baerles gelieerd zijn aan dit huis of aan de -in die streek bekende- familie en graven van Berlo is niet onderzocht. Prent van Jan de Beijer uit 1738/1739

De aanname van een van oud Antwerps geslacht klopt dus niet. Caspar van Baerles vroege voorvaders komen uit Zomeren (tegenwoordig Someren), een plaats tussen Helmond and Weert, in de 16e eeuw een belangrijke plaats, niet te verwarren met Zomeren in de Veluwe.

De verste voorvader is een zekere Lambert van Baerle, overleden vóór 1523 volgens de Schepenacten 's-Hertogenbosch. Verder op deze pagina zijn nazaten.

Mathijs van Baerle

Willem van Baerle is droogscheerder of lakenbereider, iemand die lakens afwerkte en de stof kamde om harige wolvezeltjes eruit te halen. In de gouden Eeuw een belangrijk beroep met een sterk gilde.

Mathijs van Baerle, ook Matthias genoemd is zoon van Lambert van Baerle. Hij leeft in 1523 in Someren en is gehuwd met Elisabeth de Bruyn, dochter van Jan de Bruyn. Hun kinderen zijn:

Beide overlijden vóór 1570. Mathijs draagt 17 April 1535 de helft der bezittingen van de familie de Bruyn te Someren over aan Peter, zoon van Andries van Doerne. Hij verkoopt 13 Febr. 1523 een erfpacht op een bezitting te Someren ten bate van de armen van een gedeelte der stad 's-Hertogenbosch.

Lambertus van Baerle (ca. 1506)

Lambertus van Baerle, zoon van Mathijs van Baerle, is rond 1506 geboren, vermoedelijk in of rond Soemeren. Hij huwt Anna Jacobs, dochter van Bartholomeus Jacobs, en samen krijgen ze één dochter Christina en vijf zonen. Hij stuurt al zijn zonen naar de Universiteit. Door het ontbreken van jaartallen staan ze in de volgorde waarin ze genoemd zijn, wellicht van geboorte maar dat is niet zeker.

Lambertus wordt in 1542 in het Poorterboek van Antwerpen ingeschreven, hetgeen inhoudt dat hij het burgerschap van Antwerpen verkrijgt. Zijn broer Willem droogscheerder uit Zomeren is hem een jaar eerder voorgegaan. Lambertus is doctor in de rechten en wordt griffier van de stad, een ambt waarin zijn zoon hem zal opvolgen.

In de archieven wordt Lambertus geportretteerd als een geleerd man, die zich gelukkig achtte Erasmus te hebben gekend, en zijn zoons een voortreffelijke opvoeding gaf, waartoe zijn vermogen hem blijkbaar in staat stelde. Lambertus overlijdt in 1581 op ca. 75-jarige leeftijd, zijn vrouw tussen 1580 en 1584.

Caspar van Baerle Sr. (voor 1540)

Antwerpen beleefde de laatste jaren tot de val in 1585 een eigen Gouden Eeuw. Wellicht de reden dat de van Baerles zich rond 1540 hier vestigen. Hier een portret van Pierre de Moucheron (1508-67), koopman te Middelburg en Antwerpen die zijn rijkdom etaleert met een rijk gedekte tafel maar vooral met zijn duur uitgedoste vrouw en 18 kinderen. (anoniem, 1563)

tekst

Caspar van Baerle Sr. is de zoon van Lambertus van Baerle, en geboren voor 1540. Hij huwt zijn eerst vrouw Caecilia Brants in 1570. Ze krijgen in 1571 één kind: Magdalena. Na haar overlijden hertrouwt Caspar vermoedelijk in 1583 met Anna Eerdewijns, weduwe van Cornelis van Gelre. Ze krijgen 5 kinderen, allen in Zaltbommel geboren met uitzondering van Caspar.

Caspar van Baerle de Oudere is griffier van Antwerpen en volgt daarmee zijn vader Lambertus op. Het duurt tot de val van Antwerpen in 1585; als deze stad door de hertog van Parma wordt ingenomen trekt Caspar, zoals zovele zuiderlingen, naar het noorden toe en zal daar de Gouden Eeuw gestalte geven. Het gezin vlucht met zoon Caspar, die dan één jaar oud is.

Door de omstandigheden gaat echter wel het vermogen van de van Baerles voor een groot deel verloren. In 1586 schrijft Caspar zich in Leiden in als jurist en probeert notaris te worden. Als dat niet lukt verlaat hij Leiden en wordt rector van de Latijnse school in Zaltbommel. Hij schikt zich in dit kleine plaatsje maar klaagt erover dat er geen enkele boekverkoper is en dat er amper boeken te krijgen zijn.

Caspar van Baerle laat zijn gezin in vrij droevige omstandigheden achter. Na zijn overlijden in 1595, hij zal iets ouder dan 55 zijn, vertrekt de weduwe Cornelia Eerdewijns met haar twee jonge dochters naar Bremen terwijl de zoons in Nederland blijven. Zij overlijdt in Bremen ergens voor 1611, en ook haar twee dochters overlijden aldaar.

Geknutselde dichter

Caspar de Oudere is blijkbaar ook een dichter, en zal wellicht het zaadje gepland hebben bij zijn zoon Caspar. In het Jaarboek De Oranjeboom nr 10 uit 1957 publiceert Anton van Duinkerken het artikel Het Turfschip van Breda als poëtisch motief. Hij beschrijft hoe de list met het Turfschip waarmee Breda ingenomen werd in 1590, een pakkend motief werd voor de vaderlandse dichtkunst. Een citaat daaruit:

Een van de weinigen, die in 1590 voldoende smaak en ontwikkeling, tijd en belangstelling bezaten om iets behoorlijks af te leveren, was de vader van Caspar van Baerle, zelf ook Caspar geheten en sedert 1588 rector van de Latijnse school te ZaItbommel, waar hij de jeugd bij feestelijke gelegenheden zijn eigen gedichten in latijn en Nederduits op straat liet zingen om haar tegelijk met vaderlandse gevoelens ook talenkennis eigen te maken.

Hij was de oudste van de vijf zoons van Lambert van Baerle, die veertig jaar lang griffier van de stad Antwerpen was geweest. In dit ambt was Caspar zijn vader opgevolgd, doch bij de furie van Parma in 1585 verloor hij zijn betrekking. In augustus van het volgende jaar trok hij naar Leiden, waar hij een plaats als notaris ambieerde, die hij niet kreeg, zodat hij zich twee jaar later met het Bommelse rectoraat tevreden moest stellen. Een geboren onderwijsman was hij niet, al toonde hij een trek tot geleerdheid.

Wat hij de kinderen liet zingen op Sint Maartensdag, is nogal moeilijk in elkaar geknutseld. Helaas ontbreekt in het handschrift van de Utrechtse universiteitsbibliotheek het katern, waarin hij dichterlijk gereageerd zal hebben op de verrassing van Breda. Bij een bezoek van Maurits aan Zaltbommel werd de rector voorgesteld aan Zijne Excellentie, die hem voor zijn propagandalyriek liet belonen.

Caspar van Baerle (1584)

Caspar van Baerle, ook gespeld Kaspar, is geboren in 1584 in Antwerpen, vlak voor de beruchte val van die stad. Hij is de zoon van Caspar van Baerle Sr. en Cornelia Eerdewijns. Hij is bekend als Zuid-Nederlands predikant, schrijver en dichter, die vooral in het Latijn schreef. Hij verandert zijn naam in de gelatiniseerde vorm Casparus Barlaeus, onder welke naam hij net zo bekend is.

Caspar huwt Barbara Sayon in 1610, dochter van Anthony Sayon en Josina Evagers. De zeven kinderen die hun ouders overleven:

Caspar van Baerle overlijdt in 1648 op een leeftijd van 64 jaar, zijn vrouw 13 jaar eerder in 1635.

De veelzijdige Caspar

Caspar van Baerle was een Zuid-Nederlandse humanist, theoloog, dichter en historicus. Hij was begaafd op diverse terreinen, zoals wel vaker het geval bij grote geesten uit de Renaissance; de menselijke rede en individueel kunstenaarschap worden ontdekt en komen tot wasdom.

Zijn leven en werken worden uitgebreid elders beschreven, zoals op wikipedia, in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, bij de Universiteit Leiden en in het Biografisch Portaal van Nederland. Daarom wordt summier ingegaan op zijn professionele leven, en meer ingezoomd op de menselijk kant van Caspar van Baerle en zijn familie.

Na begonnen te zijn als predikant op het eiland Goeree-Overflakkee, gaat hij naar Leiden om hoogleraar logica te worden. Na zijn ontslag vanwege sympathie voor de remonstranten, geeft hij privélessen en schrijft gedichten. Hij zit niet stil; hij promoveert tot doctor en blijft wijsbegeerte onderwijzen. In 1631 wordt hij hoogleraar in de wijsbegeerte en welsprekendheid en beoefent de redenaarskunst in het Latijn. Zijn poëzie-werken, in het bijzonder de Latijnse, stonden hoog aangeschreven. Daarnaast schrijft hij verhandelingen, doet vertalingen, en legt een belangrijke verzameling aan van kaarten van Brazilië. Hij onthaald Maria de Medici bij haar bezoek aan Amsterdam met een toespraak, en opent Athenaeum Illustre, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam, met een rede getiteld "Mercator sapiens" (de wijze koopman), die ging over de relatie tussen wetenschap en koopmanschap.

Als lid van de Muiderkring, de legendarische literaire vriendenclub trekt hij ’s zomers naar het Muiderslot om te discussiëren met de groten van zijn tijd.

Van Baerle was lid van de Muiderkring. Hij was zeer bevriend met P.C. Hooft. Men denkt dat deze vriendschap bekoelde en Barlaeus leed aan ernstige depressies en waanbeelden.

Hij verkeerde in de laatste dagen van zijn leven in slechte omstandigheden door zijn aanvallen van melancholie, maar verband tussen zijn melancholie en zijn plotselinge verongelukken door een val in een waterput is nooit bewezen.

Het vermoeden bestaat dat hij zelfmoord pleegde door in een put te springen, omdat hij dacht dat hij van stro was, en in brand stond. Barlaeus werd begraven in de Nieuwe Kerk op de Dam in Amsterdam. Het grafschrift werd geschreven door Joost van den Vondel.

Als weduwnaar van Barbara Sayon, die in 1635 overleed, maakt hij jarenlang het hof aan Tesselschade, die toen weduwe was. Hooft noemde hem in dit verband de „vrijer om den deun, oft om welstaens wil"

Hij geldt als begenadigd redenaar. De door hebzucht gedreven kooplieden van de gracht toont hij dat er meer is in het leven dan het slijk der aarde. Poezie, cultuur en wetenschap!

En Amsterdam eert hem omgekeerd met de vernoeming van een gymnasium en de straat waar het concertgebouw aan staat. Caspar van Baerle, beter bekend als Barlaeus: een intellectueel toptalent uit een glorievolle periode.

Het overzicht I V vertoont de kwartieren van Cornelia Brandt (nr. 263 = 615) en het overzicht V haar verwantschap met de in de 18de eeuw niet onbekende dichteres Lucretia Wilhelmina van Merken (1721—1789), op wie de litteraire gaven van haar voorvaders Brandt en Barlaeus kennelijk waren vererfd.