Ekker, Familie

Uit FamilieWiki
Versie door Thomas (Overleg | bijdragen) op 26 jul 2017 om 17:21
Ga naar: navigatie, zoeken
Van Albertus Ecker die uit het Duitse Westfalen naar Nederland komt, en dan zijn zoon Albert die zich in Vollenhove vestigt, vroedmeester en stadschirurgijn, en de slag tegen de Engelsen bij de Doggersbank meemaakt. Hoe de veelzijdige dokter Evert zich ontfermt over drenkelingen, een vroege maatschappelijke ondernemer wordt, en daarnaast nog eens kerkvoogd en wethouder is. Over de innige verstrengeling met de Storken en hoe Evert aan de wieg staat van een wereldconcern. En dan Everts zus Arentje, die een onwettig kind baart wiens nakomelingen veel ongeluk treft en die heil zoeken bij de Mormoonse kerk; ze emigreren naar Utah/VS, waar Eelco brieven schrijft over de strijd tegen indianen, de aanleg van de eerste spoorwegen en de moeizame opbouw van het land. Hoe fabrikant Hendrik Jan Ekker en zijn zwagers Stork weverijen oprichten. Terwijl Hendrik Jan zich toelegt op de afzetmarkt voor textiel in Azië en verre reizen maakt, zien de Storken allengs meer brood in kranen en machines. En dan dokter van Delden die hem miraculeus geneest van tyfus, waarna hij van hem een koets cadeau krijgt. En natuurlijk het praalgraf met kranstrommels, opgedragen door zijner werklieden.


Bestand:Ekker HJ 1830 langwerpig v5.JPG
Hendrik Jan Ekker (1830), fabrikant die de Twentse textielindustrie mede vormgaf. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.
Afstamming: hoe de families in elkaar oplossen naar boven toe
De Haan-Swertz
Swertz-Ekker
Ekker-Rijshouwer
Ekker
Stork Altena

Deze pagina handelt over de voorouders van Derk Willem Ekker (1863), de vader van Elizabeth (Bob) Ekker-Swertz. Zijn eigen leven en huwelijk met Regina Rijshouwer worden beschreven op de pagina Ekker - Rijshouwer.

De familie Ekker is traceerbaar tot het einde van de 17e eeuw en kent dokters, fabrikanten en Mormonen.

Inhoud

Albertus Ecker (1697)

Oorsprong van de Eckers (Moers, Duitsland) en hun latere habitat (Vollenhove)

Albertus Ecker is de oudst vindbare Ekker. Hij is in 1697 gedoopt in de St. Kilian Katholieke kerk in Brenken, een district van het Westfaalse Buren in het "Kreis" Paderborn aan de noordelijke rand van het Sauerland. Zijn vrouw Elisabeth Blankenstein is in Budberg, Kreis Moers, geboren, net als hun zoon Albert Hendrik Ekker.

Verder is weinig bekend, anders dan de getuigen bij de geboorte van Albertus; Herr Albertus Reinen, Derrick Hüsh, Elisabeth Ecker, Jfr.Helena Peipers, Jenneken Blankenstein. Een niet goed verifieerbare bron meldt dat zijn ouders mogelijk Hermanni Ecker en Elisabethae Kusenbrok heetten.

Albert Hendrik Ekker (1728)

kaart van de Zuiderzee met Vollenhove (1870)

Albert Hendrik (Albertus Henricus) Ekker, zoon van Albertus Ecker is geboren in 1728 in Moers (Duitsland). Hij huwt Henderica (Hendrika) Arends in 1754 in Beulake. Zijn vrouw is geboren in 1739. Albert Hendrik is de eerste Ekker die zich in Vollenhove vestigt.

Het echtpaar krijgt 6 tot 8 kinderen. Van een aantal zijn na hun geboorten (vooralsnog) geen gegevens bekend, hetgeen kan duiden op vroeg overlijden; Elisabeth (1762), Hendrik (1765), Arend (1767), Marika (1769), Marica (1771) en Grietje (1773).

Van de twee eerste zonen is meer bekend.

  1. Arnoldus Roothart Ekker (1756 - 1804), huwt tweemaal: 1) Anna Heilersig, 2) Wilhelmina Middendorp.
  2. Albert Hendrik Ekker, huwt Jannigje Pingel.
kaart van Vollenhove en omstreken (J. Kuijper, 1870)

Albert Hendrik Ekker overlijdt in 1801 op een leeftijd van 73 jaren, zijn vrouw in 1793 op een leeftijd van 54 jaren. Beide echtelieden overlijden in Vollenhove.

Albert is 'stadschirurgijn en vroedmeester'. Hij wordt in 1756 burger van Vollenhove. Zijn vrouw Hendrika Arends is vermogend. Volgens Henk van Heerde is Hendrika vermoedelijk een buitenwettelijke dochter van Arend Roodhart. De puissant rijke Arend laat zijn fortuin namelijk niet na aan zijn directe familie maar aan de zoon van Hendrika Ekker; Arnoldus Roothart Ekker (1756).

Vollenhove ligt in het noordwesten van de Nederlandse provincie Overijssel en lag aan de Zuiderzee, totdat het IJsselmeer ingepolderd werd. Nu is het onderdeel van het vasteland en ligt tussen de Noordoostpolder en de Kop van Overijssel.

kasteel Toutenburg bij Vollenhove, nu een ruïne, maar destijds een van de vier mooiste en grootste kastelen van Nederland

In de eerste helft van de 16e eeuw bloeit de stad op. Georg (Joris) Schenck van Toutenburg is drost en later stadhouder van Overijssel voor keizer Karel V. Schenck laat net buiten de stad het kasteel Toutenburg bouwen. Vollenhove wordt met deze residentie het bestuurscentrum voor de drie noordelijke provincies: Groningen, Friesland, en Overijssel. Drenthe telt niet mee omdat het te arm wordt geacht. Bij het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog verliest Vollenhove de rol van bestuurscentrum, en in de eeuwen daarna boet het stadje aan invloed in.

Albert Hendrik Ekker (1759)

Bestand:Arnoldus Ekker 1799 v2.jpg
Portret van Arnoldus Ekker (1799), zoon van Albert Hendrik Ekker (1759), letterkundige, schrijver en rector. Foto toegeschreven aan Henri Pronk en gedateerd 1863. Foto RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, Den Haag.

Albert Hendrik Ekker en zoon van de gelijknamige Albert Hendrik Ekker, geboren in 1759 in Vollenhove, is overgrootvader van Derk Willem Ekker. Hij huwt Jannigje Pingel in 1786 in Giethoorn. Jannigje is geboren in 1754, ook in Vollenhove. Samen krijgen ze 7 kinderen, waarvan 6 de volwassenheid overleven:

  1. Arentje Ekker (1786 - 1863), huwt Jacob Hok.
  2. Hendrik Albert Ekker (1788 -1827 Vollenhove), huwt Oede Arends
  3. Hendrika Maria Ekker (1790 - 1864)
  4. Evert Ekker (1793 - 1865 Vollenhove), huwt Frederika Altena.
  5. Hendrik Jan Ekker (1795 - 1829)
  6. Arnoldus Ekker (1799 Vollenhove -1879 Utrecht), huwt Gesina Margaretha Epkema. Praeceptor (tot 1833), daarna conrector, vervolgens rector aan het Gymnasium in Utrecht.

Albert Hendrik Ekker overlijdt in 1807 op een leeftijd van 47 jaren, zijn vrouw in 1838 in Vollenhove op een leeftijd van 83 jaren.

Albert is van beroep medisch doctor en vroedmeester. Jannigje komt uit een vermogende familie, en is 'rentenierster' bij haar huwelijk. Haar vader was wijnkoper geweest, diaken en curator van het Stads-Weeshuis en bezat een hofstede bij Vollenhove, die later overging op zijn kleinzoon Hendrik Albert Ekker.

Albert Ekker maakt als 'chirurgijn majoor' de slag bij de Doggersbank mee aan boord van de boot 'Ajax'. Deze zeeslag vond plaats in 1781 tijdens de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog. Hij blijkt ook in Steenwijk te hebben gewoond (voor zijn huwelijk) en in Franeker (1785), waar in de boeken staat: A.H. Ekker Vollenhovia, Transisalanus Medic(inae) candidatus. Het Kandidaatschap is overigens elders verworven.

Uit een volkstelling, gehouden tussen 21 en 31 okt. 1795 is het volgende bekend: Albert Hendrik Ekker, representant, met Jennigjen Pingel 8 zielens Beroep: medicinae doctor en lid van de municipaliteit van Vollenhove 1795-1802

Evert Ekker (1793)

Bestand:Ekker Evert 1793.JPG
Evert Ekker. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.

Evert (Albertszoon) Ekker, zoon van Albert Hendrik Ekker, geboren in 1793 in Vollenhove, is de grootvader van Derk Willem Ekker. Hij huwt in 1820 Frederika Altena, geboren in 1796, en dochter van Egbert Altena (1756) en Catharina Weeling. Haar familie wordt beschreven op de pagina Familie Altena. Everts grootmoeder (moeder van Catharina Weeling) is Agneta Stork, dochter van Gerhard Wilhelm Stork (1695).

Zij krijgen minstens 6 kinderen, waarbij een laat geboren kind Willem Justinus (1840) dat maar een jaar oud. De volgende kinderen bereiken de volwassenheid, waarvan er drie met een Stork huwen:

  1. Jannetje Ekker (1821-1878), huwt Joannes Bartel Stork.
  2. Albert Hendrik Arnoldus Ekker (1823 Vollenhove - 1899 's-Gravenhage) huwt Elizabeth Schröder.
  3. Johannes Egbertus Ekker (ca. 1825 - 1908, Vollenhove).
  4. Catharina Elisabeth Ekker (1827-1866), huwt Cornelis Hendrik Stork, een broer van Anna Wilhelmina (Mina) Stork
  5. Hendrik Jan Ekker (1830 Vollenhove - 1896 Hengelo), huwt Anna Wilhelmina (Mina) Stork.

Evert Ekker overlijdt in 1865 in Vollenhove op een leeftijd van 72 jaren, zijn vrouw in 1853 op een leeftijd van 57 jaren.

Evert Ekker is geneesheer, chirurgijn en vroedmeester in Vollenhove maar wordt later 'maatschappelijk verantwoordelijk ondernemer' en eigenaar van weverijen in Vollenhove, op Schokland en in Sint Jansklooster.

Everts vijf oudere broer Hendrik Albert Ekker is timmerman en landbouwer. Als deze broer vroeg overlijdt (39 jaar) wordt Evert toeziend voogd over diens kinderen.

Zijn broer Arnoldus Ekker (1799, foto elders op deze pagina) promoveerde in 1822 op Specimen inaugurale in Protagorae apud Platonem fabulem de Promethes et generis humani ad humanitatem progressione. Hij werd eerst praeceptor In Utrecht (tot 1833), daarna conrector, en vervolgens rector aan het Gymnasium. hij was redacteur van Miscellanae philologa et paedagogica van 1849 tot 1851.

Anekdotes over Evert

Dokter Evert Ekker is een veelzijdig en bekend persoon in Vollenhove en omstreken. Van hem zijn veel anekdotes bekend, waarvan een aantal is opgetekend door Henk van Heerde, onderzoeker van het cultureel erfgoed en kenner van de geschiedenis van Vollenhove. Hij wijdt een aparte pagina Ekker, geneesheer of timmerman? aan Evert Ekker.

Aan de basis van het Storkimperium

Handgedreven weefgetouw met wever, zoals ze in Vollenhove ook gebruikt zullen zijn medio 19e eeuw (Vincent van Gogh, 1884, Kröller-Müller Museum).
Het fabriekscomplex van Stork in Hengelo begin 20e eeuw. Amper driekwart eeuw na overname van de weverij van Ekker is Stork uitgegroeid tot een multinational.

Evert Ekker richt met een aantal ondernemende mannen weverijen op waar veel landarbeiders en vissers uit de arme streek werk vinden; aan de handgedreven weefgetouwen ontkwamen ze aan de heersende grote armoede.

Hoewel armoedebestrijding een rol speelde (Ekker droeg als geneesheer in de stad ook de zorg voor armen en behoeftigen) zal de behoefte aan goedkope werkkrachten ook meegespeeld hebben. Door de afscheiding van België (1830) kon niet meer gerekend worden met zuidelijke textielarbeiders voor de export van katoenen lappen (calicots) naar Nederlands-Indië.

Een thread op het seniorennet meldt daarover:

In het Oldehuis in Vollenhove, dat vroeger tot gevangenis diende, is in 1841 een grote katoenweverij en spinnerij gevestigd. In het gemeentearchief bevinden zich diverse stukken betreffende het gebruik van het Oldehuis als weverij door ondernemer E. Ekker c.s., het onderhoud en de veiling van het gebouw uit de periode 1834-1855, met hiaten.
(...) Verder gegevens uit 1841 over de calicot-weverij van E. Ekker 1841. Blijkbaar exporteert deze fabrikant ook naar Nederlands-Indië. In 1841 heeft hij 100 weefgetouwen in bedrijf.

Everts investering gaat pas goed renderen als de jonge ondernemende Charles Theodorus Stork (1822 - 1895), broer van Anna Wilhelmina (Mina) Stork in beeld komt. In 1848 wordt de weverij uiteindelijk verkocht aan Stork. Henk van Heerde meldt hierover:

Uiteindelijk bleek Ekker de eigenlijke ondernemer. Hoop op verbetering dreef hem.
(...) Uiteindelijk rendeerde zijn investering doordat vijf van zijn kinderen trouwden met vijf uit de familie Stork van de katoenweverij in Twente en vervolgens van de machinefabriek, en legde zo met zijn investeringen de basis van een groot bedrijf. De families Ekker en Stork waren zeer 'geparenteerd', en het geld kwam van de Ekkers.

Drenkelingen op een ijsschots

Bestand:Foto zilveren schaal.jpg
Zilveren schaal en servies met inscriptie, ontvangen van de ingezetenen van Vollenhove bij het 50-jarig artsenjubileum van Evert Ekker (1863). Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.

In de strenge winter van 1849 vindt één van de grootste drama's plaats uit de geschiedenis van de Zuiderzeevisserij. Jacob Bording en zijn beide zonen, Durgerdammer vissers, zijn gaan vissen (botkloppen) op het ijs maar voor ze er erg in hebben zijn ze losgeraakt van het vasteland. Ze dobberen 14 dagen lang in de Zuiderzee, en houden zich in leven met regenwater en de gevangen rauwe bot.

Nadat ze totaal uitgeput op de losgeraakte ijsschots worden aangetroffen worden ze binnengedragen in Vollenhove. Dokter Ekker ontfermt zich over hen maar is na een eerste onderzoek somber gestemd over de overlevingskansen. De drie mannen hebben te veel geleden. Uiteindelijk overleeft alleen de jongste zoon.

Arts, kerkvoogd en wethouder

Ekker is vanaf 1851 lid van de gemeenteraad van Stad Vollenhove, en vanaf 1852 assessor of wethouder. In 1860 stopt hij hiermee; hij is dan 67 jaar. Ook is Ekker betrokken bij de kerkvoogdij, vermoedelijk als president. In 1865 viert dokter Ekker zijn 50-jarig jubileum als arts en bij die gelegenheid ontvangt hij als bewijs van hoogachting en genegenheid van de ingezetenen van Stad en Ambt Vollenhove een zilveren schaal en servies.

Zus Arentje en broer Hendrik

Eelco Ekker, die op zijn 17e mormoons wordt en vertrekt naar Utah (VS) waar hij moeizaam een nieuw bestaan opbouwt. Op basis van zijn brieven ontstaat het boek Altijd aan het reizen: brieven van een mormoonse emigrant naar Noord-Amerika van J. Spitse. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.

Een aantal nazaten van Everts oudste zus Arentje (1786) en oudste broer Hendrik Albert (1788) ondervindt veel ongeluk maar komt daar weer bovenop.

Hendrik Jan Ekker (1825), zoon van Arentje Ekker. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.

Evert Ekkers oudste zuster Arentje (1786), die naaister is, verwekt zonder officiële vader een kind.

Deze zoon, Hendrik Jan Ekker (1825), wordt metselaar en timmerman maar heeft het moeilijk. Hij verliest zijn vrouw jong en blijft met vier jonge kinderen achter. Na enige tijd in Steenwijk te hebben geleefd en terug in Vollenhove, sterven de twee jongste kinderen. Alleen de negenjarige Niesje en de zevenjarige Eelco blijven over, welke laatst zijn heil zoekt in de Mormoonse kerk en emigreert naar de Verenigde Staten.

Mormoonse kolonisten tussen de indianen

De Mormoonse kerk, officieel de Kerk van de Heiligen der Laatste Dagen, is in 1830 in de Verenigde Staten opgericht uit onvrede met de gevestigde kerken. In 1864 komt Joseph Weiler in Nederland aan om het zendingswerk uit te breiden.
Wellicht had hij een rol in de bekering van de Ekkers. ledere bekeerling was een potentiële emigrant vanuit de overtuiging dat de heiligen in Utah Zion moesten opbouwen en daar de komst van Jezus geduldig afwachten.
Bestand:Wyoming.jpg
Het schip Wyoming dat voornamelijk Mormonen meevoerde, zoals het gezin Ekker in september 1874 van Liverpool naar New York.

Eelco Ekker (1855), kleinzoon van Arentje via haar zoon Hendrik Jan Ekker (1825), wordt op zijn 17e mormoons en vertrekt rond 1872 naar Utah (VS) met zijn achterneef Hendrik Albert Ekker.

Eelco Ekkers wederwaardigheden in de Nieuwe Wereld zijn gepubliceerd in het boek Altijd aan het reizen: brieven van een mormoonse emigrant naar Noord-Amerika van J. Spitse.

Bestand:Mormon migration ekker v2.jpg
Lijst met opvarenden van het schip Wyoming (Liverpool - New York, september 1874), met Arnoldus Hendrik Ekker, zijn vrouw en hun vier jongste kinderen.

Eelco's brieven gaan over het moeizaam opbouwen van een nieuw bestaan, de strijd tussen de kolonisten en indianen, de aanleg van spoorlijnen en de opbouw van het land (1877-1913).

Arnoldus Hendrik Ekker (1824), zoon van Everts broer Hendrik Albert Ekker (1788) is slijter in dranken maar wordt failliet verklaard. Na allerlei omzwervingen vestigen hij zich met zijn vrouw Elizabeth van Doesburg en vijf kinderen in Avereest, aan de Dedemsvaart, waar Arnoldus o.a. de kost verdient als bakker. Vier van hun tien kinderen overlijden hier.

Het gezin van Arnoldus Hendrik Ekker emigreert gefaseerd naar Amerika.

Bestand:Ekker Mormonen v2.jpg
Arnoldus Hendrik Ekker, zijn vrouw Elizabeth van Doesburg en drie kinderen in de VS. Het harde leven in de Wild West is van hun gezichten af te lezen.

Eerst steekt zoon Jan Gerrit in 1868 de oceaan over met het stoomschip Constitution vanuit Liverpool, het hoofdkwartier van de mormonen in Engeland. Hij gaat verder door het leven met de veramerikaniseeerde naam Garret, zoals ook een andere Evert Ekker verder Everhard zal worden genoemd.

Daarna vertrekt zoon Hendrik Albert in 1872 met zijn achterneef Eelco. Uiteindelijk nemen in 1874 de ouders Arnoldus en Elizabeth met hun vier jongste kinderen het stoomschip Wyoming van de Guion Line vanuit Liverpool naar Utah.

Antonie Ekker in het verzet en vermoord in Vught

Antonie Arend Ekker (1911 - 1943), lid van het verzet en vermoord in Kamp Vught. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.
De jongen in wit met zwarte riem is Antonie Arend Ekker (1911 - 1943), die omkomt in kamp Vught tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zie who is who op de andere afbeelding in deze paragraaf. Verder afgebeeld zijn de twee kleinzonen van Arentje Ekker, oudste zus van Evert Ekker, met hun echtgenoten en kinderen. De broers zijn gehuwd met de zusters Struik; Arend met Klazina, en Albert Hendrik met Leentje. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.
Who is who van de andere afbeelding in deze paragraaf.

Antonie Arend Ekker (1911 - 1943) is achterkleinzoon van Arentje Ekker via de tweede vrouw van haar zoon Hendrik Jan Ekker (1825) Grietje Drok.

Hij wordt in de Tweede Wereldoorlog lid van het verzet nadat hij gevochten heeft in het regiment Huzaren in de eerste dagen van die oorlog. Hij wordt echter opgepakt en sterft een half jaar later (1943) onder erbarmelijke omstandigheden aan honger en uitputting in Kamp Vught.

Zijn verhaal is opgetekend door Hans Steenmetz op deze pagina op de website Regiment Huzaren van Sytzama, en op deze pagina van het Nationaal Monument Kamp Vught. Antonie Arend Ekker wordt postuum onderscheiden met het Mobilisatie-Oorlogskruis in 2010.

Neef Evert timmert schuiten

Evert Ekker heeft ook een gelijknamige neef; een zoon van zijn vaders broer Hendrik. Deze Evert Ekker is timmerman en zijn gezin heeft het niet breed. In 1855 geeft de gemeente Vollenhove de kom van de binnenhaven in gebruik aan Evert Ekker met het doel er een scheepstimmerwerf met een woning te stichten, die binnen een jaar is gerealiseerd.

Hij is ook, als een van de weinige niet-vissers, eigenaar van een schuit, waarvan Vollenhove er destijds 50 van had. Wellicht was het een op zijn eigen werf gebouwde schuit, waarvan de opdrachtgever (nog) niet betaald had.

Hendrik Jan Ekker (1830)

Anna Wilhelmina (Mina) Stork.

Hendrik Jan Ekker, zoon van Evert Ekker, is geboren in 1830 in Vollenhove. Op 2 november 1855 huwt hij in Oldenzaal Anna Wilhelmina (Mina) Stork.

Bestand:Ekker HJ 1830 v4.JPG
Hendrik Jan Ekker. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.

Zijn vrouw, geboren in 1826 in Oldenzaal, is dochter van Derk Willem Stork en Anna Craan.

De familiegeschiedenis van haar voorouders wordt beschreven op de pagina's Familie Stork en Familie Craan, en gaat vandaaruit nog veel verder terug.

Hendrik Jan en Anna Wilhelmina (Mina) krijgen 6 kinderen:

  1. Evert Ekker (1857 -1944, beiden Hengelo). Hij huwt Margaretha Elisabeth (Margo) Offerhaus (1858), dochter van Hermannus Johannus Offerhaus.
  2. Anna Ekker (1859 Hengelo - 1924 Geneve), gehuwd met Hendrik Casper Stork (1857).
  3. Derk Willem Ekker (1862 Hengelo - 1939 Den Haag), gehuwd met Regina Rijshouwer.
  4. Henriëtte Ekker (1866 -1938, beiden Hengelo), gehuwd met Benjamin van Delden (1863).
  5. Wilhelmina Ekker (1868 - 1953), gehuwd met Johan Wilhelm Fabritius Schutter (1859).
  6. Cato Ekker (1871 Hengelo - 1967 Delden), gehuwd met Petrus Hermanus Wattez (1871)
Anna Wilhelmina (Mina) Stork, echtgenote van Hendrik Jan Ekker, ca. 74 jaar oud ca. 1900. Foto: privé-archief.

Hendrik Jan Ekker overlijdt in 1896 in Hengelo op een leeftijd van 66 jaren. Anna Wilhelmina (Mina) overlijdt in 1902 in Hengelo op een leeftijd van 76 jaren.

Hendrik Jan en zijn twee zussen verhuizen voor hun trouwen naar Oldenzaal. Hendrik Jan wordt fabrikant.

Albert Hendrik Arnoldus Ekker, de 7 jaar oudere broer van Hendrik Jan, schrijver en rector. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.

Zijn 7 jaar oudere broer Albert Hendrik Arnoldus volgt in de voetsporen van zijn oom Arnoldus Ekker (1799); hij wordt schrijver en is o.a. rector van het gymnasium in Utrecht. Hij schrijft, verhandelingen in het Nederlands en Latijn over zaken als:

Den invloed van Alexander den Groote's tochten op den maatschappelijken, staatkundigen en handelstoestand der volken
Over den invloed der dichtkunst op de beschaving der oude Grieken; Over de beste leerwijze der geschiedenis op de Gymnasiën.

Weverijen en machines; een chronologie

Charles Theodorus Stork (1822 - 1895), de vier jaar oudere broer van Anna Wilhelmina (Mina) Stork en oprichter van Stork machinefabrieken (foto ca. 1880)

Hendrik Jan Ekker gaat, nadat hij in de calicotweverij van zijn vader heeft gewerkt, als 18-jarige (1848) in zee met Charles Theodorus Stork (1822), de 4 jaar oudere broer van Anna Wilhelmina (Mina) Stork, zijn toekomstige vrouw.

Charles Theodorus Stork was een ondernemer pur sang maar ook een sociaal voelende Twentse industrieel. Zijn zorg voor zijn arbeiders bleek uit de oprichting van onder meer een pensioenfonds, een personeelsvereniging, onderwijsinstellingen en het in het leven roepen van een winstdelingsregeling. Naast zijn ondernemerschap zat hij als liberaal in de Eerste Kamer en was groot voorstander van vrijhandel.

Van weverij naar C.T. Stork & Co

De samenwerking met Stork luidt het begin in van een lange en vruchtbare samenwerking tussen de families Ekker en Stork. Een chronologie:

Jurriaan Engelbert Stork, samen met zijn oudere broer Charles en zwager Hendrik Jan Ekker medefirmanten van Machinefabriek Gebr. Stork & Co.

De weverij van Evert Ekker in Vollenhove, vader van Hendrik Jan Ekker, wordt in 1848 overgenomen door Charles Theodorus Stork. De weverij verschaft aan meer dan 100 mensen (veelal thuis) werk en er worden jaarlijks 7000 calicot lappen geproduceerd, gemaakt van geweven en ongebleekte katoen. Stork wil echter verandering. Het weven van alleen calicots is te eentonig en brengt te weinig op. Hij wil een bontweverij toevoegen.

Zijn vriend en compagnon Hendrik Jan Ekker en zijn jongere broer Jurriaan Engelbert Stork (1828) verdiepen zich in Duitsland en Zwitserland in het weven, verven en apprêteren van gekleurde garens, een bewerking om textiel een aantrekkelijk en glanzend uiterlijk te geven.

In 1851 maakt Charles Theodorus Stork met zijn twee jongere broers (Jurriaan Engelbert en Coenraad Craan) en compagnon Hendrik Jan Ekker wederom een reis; nu naar Londen. Volgens de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren:

In de zomer van 1851 reisde Charles met een klein gezelschap, waaronder zijn twee jongere broers en Hendrik Jan Ekker, naar Engeland, waar zij onder andere de Wereldtentoonstelling, het Vredescongres dat daarbij werd georganiseerd en het Lagerhuis bezochten.

Op 1 juli 1852 wordt door de twee broers Stork (Charles Theodorus en Jurriaan Engelbert) de firma C.T. Stork & Co. opgericht, die naast calicots ook bontgeweven manufacturen vervaardigt. Hendrik Jan Ekker is medefirmant. In Denekamp wordt een stuk grond gekocht voor de ververij; de geverfde garens worden door huiswevers in Denekamp verwerkt tot lappen en naar Oldenzaal vervoerd voor verdere afwerking.

De ‘’Denekamp-Oldenzaal’’ constructie blijkt te omslachtig. Ook vindt men de Oldenzaalse werklieden niet bekwaam genoeg, zodat de bontweverij in 1853 naar Hengelo wordt overgebracht, waar al bontweverijen bestaan. De calicotweverij blijft wel tot 1865 in Oldenzaal bestaan.

Portretten aan de muur van het directiekantoor van de Weefgoederenfabriek Stork. Van links naar rechts; de eerste directeuren Jurriaan Engelbert Stork, Charles Theodorus Stork en Hendrik Jan Ekker (Koninklijk Huisarchief, ca, 1907)

In het najaar van 1854 reist Charles Theodorus Stork naar Saksen, Beieren en Zwitserland om de katoenindustrie te bestuderen. De firma koopt in Hengelo aan de Berflobeek een groot fabrieksterrein, waar een nieuwe ververij verrijst.

In 1855 vinden twee Ekker-Stork-huwelijken plaats; Hendrik Jan Ekker huwt Anna Wilhelmina Stork, en zijn zus Catharina Elisabeth Cornelis Hendrik Stork.

Machines en stoomweven

Het karakter van het bedrijf Stork verandert rond 1858: Er komt een stoomweverij naast de ververij, en het weven geschiedt nu voortaan in de fabriek in Hengelo, in plaats van thuis bij de werkers

Coenraad Craan, de jongste broer van Charles Theodorus, opent in mei 1859 met smid Jan Meyling een bescheiden smederij, annex reparatiewerkplaats in het dorpje Borne bij Hengelo.

Coenraad Craan Stork.

Er komt vanwege de textielindustrie steeds meer vraag naar bekwame reparateurs van machines. Coenraad Craan heeft in Delft gestudeerd en in het buitenland ervaring opgedaan.

De handelscrisis eind jaren ’50 en de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) maken dat de grondstof katoen duurder wordt. Vanaf 1861 worden alle handweverijen vervangen door stoomweverijen. In 1862, tien jaar na de oprichting van de firma C.T. Stork & Co. verkrijgt de firma na een bezoek aan de fabriek van Koning Willem III het predikaat Koninklijke Weefgoederenfabriek.

Als Coenraad Craan Stork op vroege leeftijd overlijdt (1863), neemt zijn broer Charles Theodorus Stork de leiding over van Stork & Meyling. Enige jaren later (1865) stapt Meyling uit de directie, en het bedrijf krijgt een nieuwe naam; Machinefabriek Gebr. Stork & Co.. De bekende compagnons Charles Theodorus Stork, zijn broer Jurriaan Engelbert, en zwager Hendrik worden medefirmanten.

De Machinefabriek Gebr. Stork & Co. wordt in 1868 verplaatst naar Hengelo en officieel opgericht. Het bedrijf telt 120 werknemers, de werktuigen komen uit Luik en Manchester. Er is een draaierij, een gieterij en een smederij, waar Belgische bazen het voor het zeggen hebben.

Machinefabriek Stork in Hengelo.

Door de crisis in de katoenindustrie die in 1869 aanzet, en het feit dat het bedrijf zijn machines in Engeland koopt, verlegt Charles Theodorus Stork zijn aandacht steeds meer naar de machinefabriek, en legt zich met name toe op de productie van stoommachines voor gemalen en het kleinbedrijf.

Dit is het omslagpunt voor het succes van het machinefabriek van Stork. De visionair Stork Charles Theodorus Stork begrijpt dat de opkomende industrie in Nederland steeds meer behoefte krijgt aan machines.

De Koninklijke Weefgoederenfabriek

Tijdens zijn zakenreis in Brits-Indië doet Hendrik Jan Ekker ook Singapore aan (The Straits Times, 22 January 1870).

Eind 1869, begin 1870 onderneemt Hendrik Jan Ekker voor de Koninklijke Weefgoederenfabriek een zakenreis naar Rangoon in de voormalige Britse kolonie Birma, het tegenwoordige Yangon in Myanmar. Op zijn reis doet hij ook Bombay, Calcutta en Singapore aan. Hij boort nieuwe activiteiten aan en sleept opdrachten binnen. Bij terugkomst spoort hij de Twentse fabrikanten aan om vooral met de tijd mee te gaan, zoals Engelse en Zwitserse fabrikanten dat doen en natuurlijk hijzelf.

Uit de Leydse Courant, 1 september 1871:

Patchwork katoenen kinderdekentje ter ere van de geboorte van Cato Ekker (1871), dochter van directeur Hendrik Jan Ekker. De fabrieksmeisjes maakten het dekentje van restjes stof uit de fabriek. Uit de blog van Quiltdesigner Jeanneke .
Familiekiekje; Hendrik Jans neef Frederik Stork (1860), consul in Rangoon, temidden van een reisgezelschap. Zijn oom Hendrik Jan heeft jaren eerder voor Stork hier zaken gedaan.
Dezer dagen werd in de algemeene vergadering der Twentsche Vereeniging tot bevordering van nijverheid en handel door den heer H. J. Ekker een voordragt gehouden over eene reis, door hem als lid der firma C. T. Stork & Co. en in haar belang naar Bombay, Calcutta, Singapore, Rangoon. enz., alsook naar Java ondernomen.
Na eene beschrijving van de reis zelve, kwam spreker tot het eigenlijk doel dezer mededeeling, namenlijk de Twentsche fabrikanten aan te sporen om hunne relatiën in genoemde en andere overzeesche gewesten meer en beter te vestigen, door geschikte jongelieden daarheen te zenden.
Hij wees er op, hoe de industrieel er uit eigen oogen moet leeren zien; zelf moet hij zich op de hoogte stellen van de behoeften daar ginds; zelf moet hij daar vertegenwoordigd wezen door menschen, die eerst hier te lande in het vak. in fabriek of kantoor daartoe zijn opgeleid. Dat doet Zwitserland, dat doet Engeland en zij trekken er de vruchten van.
De tijden zijn voorbij, dat orders maanden lang konden wachten. De telegraaf seint de order over; de stoomboot laadt de goederen in en brengt die langs den kortsten weg ter plaatse van bestemming. Maar daarvoor moeten hij, die aan gene zijde des oceaans des oceaans de orders afseint, en hij die ze hier ontvangt, elkander als het ware met een enkel woord begrijpen; beiden moeten geheel op de hoogte wezen.

Zijn neef Frederik Stork (1860), zoon van zijn zus Catharina Elisabeth Ekker, zal later (1887 - 1894) consul-generaal der Nederlanden in hetzelfde Rangoon worden. Hij bezit een handelsfirma en een rubberplantage.

Decoratieve omslag van een uitgave ter ere van het 50-jarig bestaan van Machinefabriek Gebr. Stork & Co in 1918 (boek is gedateerd 1922).

Hendrik Jan Ekker trekt zich in 1880 (ook wordt 1881 genoemd) terug uit de leiding van de machinefabriek. Hij blijft betrokken bij de weefgoederenfabriek.

Bij de viering in 1886 van het 50-jarig ondernemerschap van Charles Theodorus Stork, schenkt de jubilaris de fabriek fl 50.000,- om een pensioenfonds in het leven te roepen voor het personeel van de Koninklijke Weefgoederenfabriek.

Het Heldersche en Nieuwedieper Courant meldt daarover op 21 maart 1886:

(...) Dat dit besluit, aan de werklieden door den heer H. J. Ekker, een der firmanten, medegedeeld, met uitbundig gejuich begroet werd, behoeft geen betoog. De baas der weverij, de heer Van Wezel, betuigde namens allen dank voor het van zooveel goede zorg en welwillendheid getuigende besluit. Daarna begaven zich allen in optocht naar de woning van den heer J. E. Stork, die wegens een lichte ongesteldheid zijn kamer moet houden. Een ovatie werd hem daar gebracht.

De Koninklijke Weefgoederenfabriek wordt rond 1895 een naamloze vennootschap, gevestigd te Hengelo. De families Stork en Ekker blijven door hun posities in de directie of in de raad van commissarissen van de N.V. bij de onderneming betrokken.

Daarmee komt er ook een formele scheiding tussen de machinefabriek en de weefgoederenfabriek, bij welke laatste Hendrik Jan Ekker en Jurriaan Engelbert Stork betrokken blijven. Jurriaan Engelbert Stork overlijdt onverwachts in 1893. Hendrik Jan Ekker overlijdt in 1896.

De twintigste eeuw

Stork fabriekscomplex. Verzending van kranen voor een stoomschip naar Amsterdam (ca. 1920/30, Historisch Centrum Overijssel).

Zowel de machinefabriek als de weefgoederenfabriek kennen rond en na het fin de siècle een onstuimige groei. Voor het textielbedrijf wordt Nederlandsch-Indië de grootste afzetmarkt. In 1914 wordt de dochteronderneming Stoomweverij Bengalen N.V. geopend.

De weefgoederenfabriek overleeft de Eerste Wereldoorlog (1914 - 1918) en de Grote Depressie, de economische depressie vanaf 1929, waarna de groei wederom een enorme vaart neemt. Het bedrijf kan zich echter niet aanpassen aan de nieuwe economische verhoudingen na de Tweede Wereldoorlog en na veel gesukkel valt het doek in 1972; de poorten van de Hengelose fabriek sluiten voorgoed.

De machinefabriek, waar Charles Theodorus Stork zijn ziel en zaligheid in legde, wordt in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw een bloeiende onderneming met internationale faam; hijs- en transportwerktuigen en kranen worden over de hele wereld verkocht.

Het bedrijf Stork bestaat nog steeds en heeft veel reorganisaties, afslankingen en opsplitsingen ondergaan. De zware industrie heeft nu plaats gemaakt voor tailored technische diensten voor de sectoren olie, gas en chemie.

De band tussen de Ekkers en de Storken

De vele huwelijkse banden tussen de families Ekker en Stork. Naast Hendrik Jan Ekker huwen ook twee van zijn zussen een Stork. Later zullen Hendrik Jans dochter en een kleinzoon met een Stork trouwen. NB: Niet alle familieleden en -relaties zijn afgebeeld.

De banden tussen de families Ekker en Stork zijn nauw, niet alleen zakelijk maar ook familiair. Dat wordt het beste geïllustreerd door het echtpaar Hendrik Jan Ekker en Anna Wilhelmina (Mina) Stork zelf: ze delen namelijk dezelfde overgrootvader Gerhard Wilhelm Stork (1695). Bij Hendrik Jan Ekker voert de afstamming terug via de families Altena en Weeling naar Agneta Stork, dochter van Gerhard Wilhelm Stork (1695).

Evert Ekker (1857, midden staand), zoon van Hendrik Jan Ekker, wordt ook directeur in de zaak (Stork). Hij wordt wat intimiderend geflankeerd door beide zoons van eerste generatie firmant Jurriaan Engelbert (1828), namelijk Otto (links) en Willem (rechts). Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle..

Niet alleen Hendrik Jan Ekker huwt een Stork, ook zijn twee zussen, zijn dochter Anna Ekker en zijn kleinzoon Hendrik Jan huwen een Stork:

  • Catharina Elisabeth Ekker (1827), zus van Hendrik Jan Ekker, trouwt in 1855 met Cornelis Hendrik Stork, advocaat, procureur en rechter, broer van Anna Wilhelmina (Mina) Stork. Hun zoon Hendrik Charles verdwijnt spoorloos op zijn 28e en is nooit teruggevonden.
  • Jannetje Ekker (1821), zus van Hendrik Jan Ekker, trouwt met een neef van hen, Joannes Bartel Stork, notaris. Hun echtgenoten en de vrouw van Hendrik Jan Ekker hebben alle drie dezelfde grootvader; Jurriaan Engelbert (Juriaan) Stork (1737).
  • Anna Ekker, dochter van Hendrik Jan Ekker, trouwt met Hendrik Casper Stork (1857), zoon van Anna Wilhelmina's broer Charles Theodorus. Ze zijn volle neef en nicht. Een jaar nadat Anna overlijdt (64 jaar oud), hertrouwt Hendrik Casper (68 jaar oud) met Frieda Wurm.
  • Hendrik Jan Ekker (1887), zoon van Evert Ekker (1857), en daarmee kleinzoon van Hendrik Jan Ekker (1830) huwt Anna Josina Stork (1894). Hij en zijn vader werken ook in de zaak (Stork).
snapshot van Hendrik Jan Ekker (1887), zoon van Evert Ekker (1857), en kleinzoon van Hendrik Jan Ekker (1830) met zijn vrouw Anna Josina Stork (1894). Hij en zijn vader werken ook in de zaak (Stork). Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.

De Storken en Ekkers zijn exponenten van het familisme, een ideologie die veel Twentse textielondernemers aanhangen. Het is een vorm van kapitalisme die goed is voor de groei van het eigen familiebedrijf, maar het heeft ook amorele trekjes. Het winststreven wordt ondergeschikt gemaakt aan bloei, aanzien en continuïteit van de sociale positie van de familie der kapitaalbezitters. Familieleden trouwen ook in beperkte kring, getuige de hier beschreven Ekker-Stork verbintenissen.

Hendrik Jan geneest van tyfus

Pieter van Delden, de dokter die Hendrik Jan Ekker geneest van tyfus (foto ca. 1880)

Volgens de overlevering leed Hendrik Jan Ekker aan tyfus en werd hij genezen door dokter Pieter van Delden (1838 - 1922), waarna Hendrik Jan deze man een tilbury cadeau gaf; een koets voor twee personen dat door één paard getrokken werd.

Onderstaand verhaal is ontleend aan de site van VGO Hengelo:

Dokter Piet wordt hij liefkozend door zijn patiënten genoemd. Achter die naam gaat Pieter van Delden schuil. De nieuwbakken arts heeft in het begin moeite aansluiting te vinden in Hengelo waar hij in de jaren zestig van de 19e eeuw praktijk houdt. Pas als hij het leven redt van textielfabrikant Hendrik Jan Ekker is zijn kostje gekocht. De Hengeloërs vertrouwen hem plotseling hun gezondheid toe en zijn praktijk groeit en groeit.
Pieter van Delden krijgt een tilbury cadeau van Hendrik Jan Ekker, zoals op deze prent (1840)
Dat is niet in de laatste plaats te danken aan de fabrikant die Pieter op handen draagt en hem een open tilbury schenkt. De dokter in zijn onafscheidelijke koets is vanaf dat moment een zeer bekende verschijning in de straten van Hengelo. “Hij rijdt door weer en wind en bij nacht en ontij naar zijn patiënten”, zeggen de Hengeloërs over de arts.
Hendrik Jan Ekker leed aan tyfus. Hij overleeft dankzij Pieter. In 1867 krijgt Hengelo te maken met de ziekte die uitgroeit tot een epidemie. Complete gezinnen sterven. Ook collega Marius, de andere arts in het dorp, overleeft de epidemie niet. Dat juist in Hengelo de gevreesde ziekte uitbreekt, verbaast Pieter niet. Met de regelmaat van de klok stromen de beken over en lopen de dorpelingen door het water. De mest ligt op straat en door die combinatie waarbij het smerige water terugvloeit in de drinkwaterputten ontstaat maar al te vaak een tyfus-explosie.
Het mooie verhaal over Pieter van Delden gaat verder op de site van VGO Hengelo ...

Grappig detail is dat de familie van Delden zich innig verbindt met zowel de Offerhausen als de Ekkers. Pieter van Delden huwt Margaretha Offerhaus (1837), zus van Elisabeth Frederika (Betsy) Offerhaus, beiden kinderen van Hermannus Johannus Offerhaus (1804). Pieters zoon Benjamin van Delden trouwt met Henriëtte Ekker, een dochter van Hendrik Jan Ekker (1830).

Het praalgraf van Hendrik Jan en Anna Wilhelmina

Grafmonument van Hendrik Jan Ekker en Anna Wilhelmina (Mina) Stork met kranstrommels, gefotografeerd voor Monumenten In Nederland Overijssel (Oude Algemene Begraafplaats Hengelo)

Hendrik Jan Ekker en Anna Wilhelmina (Mina) Stork liggen begraven op de Oude Algemene Begraafplaats in Hengelo (Bornsestraat 29). Het kerkhof is een van de oudste begraafplaatsen in ons land en één van de weinig overgebleven historische monumenten van Hengelo.

In 1970 werd de begraafplaats een Rijksmonument. Het grafmonument van Hendrik Jan en Anna Wilhelmina (Mina) heeft pilaren en kranstrommels en is een van de markantste graven op de fraaie verstilde begraafplaats.

Hendrik Jan Ekker. Foto: privé-archief A. Ekker, Zwolle.
Anna Wilhelmina (Mina) Stork. Afbeelding uit het boek Het geslacht Stork van 1916.

Het grafmonument ligt direct naast het graf van zwager Jurriaan Engelbert Stork. Op de website van De Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud (VGO), opgericht om de oude historische begraafplaats in Hengelo te behouden voor het nageslacht staat daarover het volgende;

Even verderop is Adriaan de Monchy begraven die samen met Jurriaan Engelbert Stork en diens broer het industriële Hengelo vorm gaf. Op de steen van zijn collega-fabrikant Hendrik Jan Ekker staat: ‘H.J. Ekker van zijn dankbare werklieden’. Kom er nog eens om: arbeiders die hun baas tot in de dood dankbaar zijn voor ’t werk dat ze mochten doen.
Nou gaat het in dit geval wel om dé Hendrik Jan Ekker, ex-directeur van de machinefabriek Stork en directeur van de Koninklijke Weefgoederen Fabriek die daar in de tweede helft van de negentiende eeuw de scepter zwaaide en samen met zijn kompanen het dorpsleven beheerste.

Bronnen en verantwoording

  • Privé-archief van Harrij Antonie (Anton) Ekker (1942), Zwolle, nazaat van Albert Hendrik Ekker (1759), via dochter Arentje Ekker (1786)
  • Henk van Heerde , onderzoeker van het cultureel erfgoed en kenner van de geschiedenis van Vollenhove, op zijn persoonlijke website

Fotogalerij Ekker en Stork

Persoonlijke instellingen
Naamruimten
Varianten
Handelingen
Navigatie
Hulpmiddelen